کیوان قزوینی

(1239 - 1317 هـ.خ)

عباس بن اسماعیل بن علی بن معصوم شاهزاده منصورالملک صفوی، شیخ سیار و مدعی قطبیت (بر سر مقام قطبیت وی اختلاف نظر وجود دارد، در برخی منابع وی را قطب خوانده و در برخی منابع خیر) فرقه‌های مختلف دراویش بود. وی از نوادگان شاه عباس صفوی و دارای نفوذ فراوان در خانقاه‌ها و از جمله پشتیبانان بزرگ زبان فارسی (تالیف کتب مذهبی علاوه بر زبان عربی به زبان فارسی و ترجمه قرآن به زبان فارسی) در دوران افول فرهنگی قاجار بود. وی که هرگز نتوانست یک مذهب را به عنوان مذهب خود ارائه دهد (پس از ۸۰ روز مباحثه دربارهٔ برتری اسلام و مذهب شیعه دوازده امامی با معتقدان دیگر ادیان و مذاهب، عزلت گزید)،"پیشوای میلیون‌ها شیعه (شیعه خانقاهی نه حوزوی) در آن روز گار بود." کیوان در نجف نزد میرزای شیرازی و آیت‌الله حاج میرزا حبیب‌الله رشتی و آیت‌الله حاج شیخ زین العابدین مازندرانی درس گرفت و از طریق اخباری و اصولی اجازه اجتهاد گرفت. در بیست و نه سالگی رساله عملی به فارسی و عربی نگاشت و فارسی را منتشر ساخت. آیت الله حاج میرزا حبیب‌الله رشتی به کیوان لقب آیت‌الله اعطاء کرد اما کیوان هرگز از این عنوان استفاده نکرد و در سال ۱۳۰۹ هجری قمری در سفر به مکه در چند سلسله تصوفی داخل گشت و در سال ۱۳۱۲ هجری قمری از کربلا به بیدخت رفت و به ملاسلطان گنابادی (قطب گنابادی‌ها) پیوست که بعدها از آن‌ها جدا شد. وی ۴ همسر رسمی داشت. شاخص نوادگان وی مرتضی کیوان است. پس از عزلت کیوان، منصورزاده یکی از فرزندان کیوان (از همسر همدانی وی) که در همدان دکان خرازی داشت از طرف گنابادی‌ها حق نماز یافت و گفته می‌شود به تحریک گنابادی‌ها منصورزاده و مادرش سه مرتبه کیوان را مسموم نمودند. ." وی بیش از ۱۴۰ جلد کتاب ترجمه، تدوین، تفسیر یا نوشته است که مهم‌ترین آن‌ها تفسیر حقایق وی است از این بین ۳۰ جلد آن به چاپ عمده رسیده‌است. زندگی‌نامه وی به نام زندگی عباس علی کیوان به دست شاگردانش نوشته شده‌است. کیوان با زراعت و تجارت امرار معاش می‌کرد و با فروش خانه و زمین، آثار خود را به چاپ می‌رساند و غلط‌گیری کتابهایش را شخصاً انجام می‌داد. وی هریک از آثار منتشر شده خود را به کتابخانه‌های عمومی ایران و از طریق محمد کیوان قزوینی برای کتابخانهٔ ملی پاریس و برخی از فضلای مقیم برلین، از جمله کاظم‌زاده ایرانشهر، می‌فرستاد. بلوشه، کتابدار بخش زبان‌های شرقی کتابخانهٔ پاریس، نیز با ارسال نامه‌ای وی را به تدوین آثاری دیگر ترغیب کرده بود.