میرزا یوسف خان تبریزی (مستشارالدوله)

(1202 - 1274 هـ.خ)

وسف پسر حاجی میرزا کاظم از بازرگانان آذربایجان، در شهر تبریز به دنیا آمد. فارسی، عربی و قدری از علوم شرعیه را آموخت و به سمت منشیگری، وارد خدمت کنسولگری انگلیس در تبریز شد و بعد از چندی از خدمت انگلیسیها استعفا داد و به خدمت وزارت امور خارجه درآمد. ۱۸۵۳-۱۸۶۱م کارپرداز حاجی ترخان بود ۱۸۶۲-۱۸۵۴م کاردار ایران در پترسبورگ بود ۱۸۶۲-۱۸۶۶م کنسول در تفلیس بود م۱۸۶۶-۱۸۶۹ کاردار سفارت ایران در پاریس بود. در مدت سه سال اقامت خود در پاریس چهار مرتبه به لندن رفت. در مقدمه کتاب یک کلمه میگوید در نمایشگاه بین‌المللی پاریس (۱۸۶۷) حضور داشته و ترقیات غرب را از نزدیک مشاهده کرده و بفکر افتاده است.[۱] در سال ۱۲۹۹ق (۱۸۸۱م ) درکابینه مشیرالدوله به عنوان معاون وزیر عدلیه انتخاب و لقب مستشارالدوله به نام او صادر شد.[۲] در ۱۲۸۲ ق (۱۲۴۴ ش)، رسالهٔ «رمز یوسفی» را در تهران منتشر کرد. در دورهٔ اقامت در تفلیس، با میرزا فتحعلی آخوندزاده نویسنده مکتوبات کمال‌الدوله مناسبات دوستانه‌ای یافت. از ۱۲۴۶ تا ۱۲۴۸ ش (۱۸۶۷-۱۸۶۹م) شارژ دافر (کاردار) سفارت ایران در پاریس بود و وارد لژ فراماسونری گراند اوریان ( شرق اعظم) شد.[۳] رسالهٔ «یک کلمه» را در ماه‌های پایانی خدمت در پاریس به اتمام رساند و دستنویس آن را در راه بازگشت به ایران (۱۲۴۹ ش) در تفلیس به آخوندزاده نشان داد و در سال ۱۲۵۳ ش (۱۸۷۴ م) در ایران چاپ رساند. رسالهٔ یک کلمه یکی از اولین آثار آزادی‌خواهان ایران به شمار می‌رود و در تحریک احساسات و بیدار کردن مردم در آن زمان اثر فوق‌العاده‌ای داشته است و در سال ۱۲۸۴ ش که مرکز غیبی تشکیل گردید،راهنمای سیاسی آن انجمن بود. در سال ۱۲۶۷ ش (۱۳۰۶ ق ۱۸۸۸م ) نامه ای به مظفرالدین میرزا ولیعهد نوشت و از حکومت استبدادی و فساد دربار انتقاد کرد اصلاحات مملکتی و ایجاد حکومت قانون و برقراری آزادی و مساوات را خواستار شد و گوشزد کرد که اگر زمامداران ایران، خود در صدد تأسیس دولت مقننه برنیایند، سیر حوادث تاریخ آن را تحمیل خواهد کرد. بنابراین او را به فرمان شاه در ۱۲۷۰ ش ( ۱۳۰۹ق ۱۸۹۰م ) در عمارت رکنیه قزوین به زنجیر و کنده کشیدند به انفرادی انداختند. خانه‌اش غارت شد املاکش مصادره و مقرری دولتی او قطع گردید. در سال۱۲۷۴ش (۱۸۹۵ م) در زندان درگذشت.