رساله در وجوب اصلاح خط اسلام

به اهتمام: علی اصغر حقدار

این اثر تالیف یوسف بن کاظم مستشارالدوله از پیشروان و آزادیخواهان دوره ناصرالدین شاه و نویسنده رساله "یک کلمه" است. در این رساله مجموعه‌ای از مباحث متفکران در مورد تاریخچه و نواقص خط در دنیای اسلام بررسی شده و پیشنهادهایی برای اصلاح خط اسلامی ارائه شده است.
مولف در ابتدای رساله بیان می‌کند که سی و پنج سال قبل از تالیف این اثر دانسته که خط فعلی مانع ترقی اهالی اسلام است. وی از همان زمان به فکر تغییر خط بوده و زمان این مذاکرات با دوستان خویش را سال ۱۲۷۳ هجری قمری و مصادف با زمان اختراع خط میرزافتحعلی آخوندزاده در تفلیس می‌داند.
وی در این رساله که در سال ۱۳۰۳ هجری قمری نوشته به بررسی مباحث چند شخصیت از جمله: میرزا فتحعلی آخوندزاده (نویسنده آذربایجانی)، منیف پاشا (وزیر علوم سابق دولت عثمانی)، شارل میسمر (متفکر فرانسوی)، میرزا رضاخان (نائب‌کار پروازخانه ایران در تفلیس)، میرزا ملکم خان (سیاستمدار دوره قاجار)، ملاعبدالسلام آخوندزاده ( شیخ‌الاسلام قفقاز) و میرزا لطفعلی تبریزی (منشی ژنرال کنسولگری تفلیس) پرداخته است. در آخر رساله خویش، الفبایی را با عنوان اختراع «شخص عزیز از دوستان» آورده و برای علایم دستوری رایج در زمان حال که از روی خط اروپاییان اقتباس شده؛ اشکالی متفاوت ایجاد کرده است. قابل ذکر است، غلامعلی پاشازاده ردیه‌ای بر این رساله نوشته و برخی از گفتار مولف را از عجائب دانسته است.