محمد حسین ساکت

(1326 هـ.خ)

پنج ساله بود که پدرش را از دست داد و از آن پس در کنار مادر با شعر حافظ و مثنوی مولانا آشنا شد. دوره ابتدایی را در دبستان قطب الدین تربت حیدریه و دوره دبیرستان را در دبیرستان امیرکبیر زادگاهش گذراند. در حالی که شور شعر از وجودش زبانه می کشید، در مجامع فرهنگی خود به سخنرانی های سیاسی و دینی می پرداخت. او از ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۹ به تحصیل در دوره کارشناسی رشته حقوق دانشگاه تهران پرداخت و نزد استادان ارجمندی چون علی پاشا صالح، که بیشتر ادیب بود تا حقوقدان و تاثیر فراوانی بر او گذاشت، مرحوم مشکات، استاد محمود شهابی و دکتر علی اکبر شهابی و. دانش اندوزی کرد.ضمن این که همچنان به فعالیت های دینی و سیاسی خود ادامه می داد. دوره کارشناسی ارشد خود را هم در رشته های اسلام شناسی و حقوق تجارت بین الملل در دانشگاه مک گیل کانادا میان سال های ۱۳۵۶ تا ۱۳۵۸ به انجام رسانید. محمدحسین ساکت در طول سال های تحصیل و پژوهش خود ۲۰ عنوان کتاب علمی و مقاله های متعدد پژوهشی نگاشته و در زمینه های مختلف رشته های حقوق و اسلام شناسی پیشرو و تاثیرگذار بوده است.یکی از مهم ترین کتاب های محمدحسین ساکت «نگرش تاریخی به فلسفه حقوق» نام دارد که در آن برای نخستین بار در زبان فارسی، از مکتب های حقوقی برای بیان تحول و تطور تاریخی از پیش از فیلسوفان یونان تا امروز گفت وگو شده است. همچنین برای نخستین بار درباره فلسفه حقوق اسلام با نشر متن و ترجمه رساله چاپ نشده ای از مسکویه درباره عدالت، جایگاه فلسفه حقوق اسلام، مطرح می شود و نشان می دهد که اسلام برای محققان فلسفه حقوق گفتنی های فراوان و متنوع و عمیقی دارد. استادان و دانشمندان برجسته ایرانی و غیرایرانی هم که در فلسفه حقوق قلم زده اند، هیچ گونه تحقیق و بررسی درباره این موضوع به طوری که استاد ساکت در کتاب نه چندان حجیم خود انجام داده، به انجام نرسانده اند. گشایش این دریچه تابناک می تواند به محققان و نویسندگان علاقه مند به این رشته کمک شایان توجهی بکند.«دادرسی در حقوق اسلام» دیگر کتاب پرارزش وی در بیان سرشت و سرگذشت نهاد دادرسی و سازمان های وابسته از آغاز تا سده سیزدهم هجری است که به گفته یکی از ناقدانش، اثری مهم در زمینه تاریخ پیدایش نهادهای دادرسی در اسلام و روش کار و دگرگونی آنهاست: «نویسنده این کتاب از دانش آموختگان کارکشته در تاریخ و فرهنگ اسلام است که مدت ها تجربه کار قضایی و تالیف و ترجمه کتاب های تحقیقی و آموزشی را داشته است. درباره چگونگی دادرسی و به طور کلی نظام قضا در اسلام کتاب های بسیاری به زبان فارسی و عربی نوشته اند، اما مشکل بتوان اثری به سودمندی و جامعه کار ساکت در این دو زبان یافت.» (سیری در تطور نهاد دادرسی در اسلام، مقاله ای از احمد کاظمی موسوی) در «پیش خوانی» این کتاب می خوانیم: «دادگستری در جهان بزرگ ترین حماسه هاست و نگارش درباره آن با شکوه ترین هنرهاست.محمدحسین ساکت نخستین کسی است که درباره ابن ندیم، کتاب مستقلی نوشته است. کتاب «پایگاه محمدالندیم در کتاب شناسی او» که در ۱۳۶۸ منتشر شد، نخستین تحقیق درباره روش ابن ندیم در کتاب شناسی و زندگی او به فارسی است. محمد حسین ساکت درباره نهادهای آموزشی مسلمانان دو کتاب تحقیقی از زبان انگلیسی، به فارسی ترجمه کرده است که مرجع مهمی برای دانشجویان و پژوهشگران در رشته های علوم تربیتی و فرهنگ و تمدن اسلامی بوده است. یکی از آن دو کتاب «تاریخ آموزش در اسلام» است که دکتر احمد چلبی ، استاد تاریخ و تمدن اسلامی در دانشگاه قاهره، به عنوان رساله دکترایش در کمبریج زیر نظر پروفسور آربری نوشته و از سال ۶۱ تاکنون ۴ بار تجدیدچاپ شده است. در چاپ چهارم آن (سال ۱۳۸۱) پیوست های تازه ای از سوی مترجم به آن افزوده شده است.ساکت کتاب «تاریخ آموزش در اسلام» را زمانی که دانشجوی حقوق بوده، ترجمه کرده است و در این باره می گوید: «کتاب تاریخ آموزش در اسلام پایان نامه دکتری دکتر احمد چلبی در کمبریج است. با ترجمه این کتاب دریافتم که در فضای مکتوب ما کتاب هایی درباره آموزش به صورت جدی ترجمه نشده است. تا قبل از آن ما اصلاً چیزی نداشتیم. کتاب تاریخ آموزش در اسلام را زمانی که دانشجوی حقوق بودم و دلم در هوای کارهای دگر بود، در کتابخانه دانشکده حقوق یافتم. در مقدمه کتاب نوشتم که ای کاش چنین کارهایی در ایران صورت می گرفت ما در دانشگاه ها بسیار تنگدست و تهیدستیم.خاطرات پیشینیان ما از شیوه های آموزشی می تواند جالب و آموزنده باشد. چنین کاری هنوز صورت نگرفته است. ما درباره تاریخ آموزش و پرورش ایران با همه غنایی که این سرزمین داشته است، چیزی نداریم؛ یعنی حتی مقاله ای هم نداریم و این جای تاسف است. در حالی که اعراب به واسطه دانش افزایی اسلام از این متون برخوردارند و جالب این است که برخی از متون اولیه نهاد آموزش و شیوه آموزش را ایرانی ها نوشتند.»کتاب دوم «نهاد آموزش اسلامی» نام دارد که رساله دکترای دکتر منیرالدین پاکستانی در دانشگاه هامبورگ آلمان زیر نظر خاورشناس و ایران شناس برجسته آلمانی اشپولز بوده است. به این کتاب، از سوی مترجم ۳ پیوست افزوده شده که یکی ترجمه ۵ نقد و بررسی کتاب توسط منتقدان در مجله های معتبر اروپایی و آسیایی است.این ابتکار جدید مترجم که به خواننده امکان می دهد از نظرهای منتقدان درباره کتاب آگاهی یابد، ستودنی است. به علاوه، «رهیافتی به اندیشه های آموزشی خطیب بغدادی» مقدمه سودمند و تحقیقی ساکت است که بر کتاب «نهاد آموزش اسلامی» که منیرالدین پاکستانی آن را براساس تاریخ بغداد «خطیب بغدادی» نوشته : «پژوهش و بررسی درباره نهاد آموزش اسلامی و تاریخ آن بیش از هر زمینه دیگری دلنشین و فریباست و هر چه هست برگ های زرین و دستاوردهای شیرین دلپسندی است که خواننده با خواندن و بررسی آن ها احساس سرزندگی و شادابی و شگفتی می کند.با این همه، تنها یک بار به فصل برگ ریز غم انگیز این آب و هوا می رسد و آن هم هنگامی که به چشم و هم چشمی ها و رشک و تنگ بینی دانشمندان و دانشیانی برمی خورد و تنها در گذر از این تنگنای تاریک و تنش زا است که با دریغ و درد، درنگی اندوه گنانه می کنیم و سوگمندانه فراموشی پاره ای از ارزش های والای انسانی را به تماشا می نشینیم.»کتاب دیگری که بهار سال ۱۳۸۶ از این استاد ارجمند نشر خواهد یافت «آموزش نامه؛ فرهنگ فرادهی و فراگیری در اسلام» است که ترجمه تذکره السامع و المتکلم فی ادب العالم و المتعلم بن جماعه حموی است که در نوع خود یک شاهکار به شمار می آید. مقدمه ۱۰۰ صفحه ای مترجم درباره وضع آموزشی زمان نویسنده و روش خاص تعلیم و تربیت مملوکان عصر، برای نخستین بار خواننده فارسی زبان را با نهادهای آموزشی مخصوص آن عصر، قرن هشتم هجری آشنا می سازد.ترجمه مهم دیگر محمد حسین ساکت «شایست و ناشایست در اندیشه اسلامی» نام دارد که مایکل کوک استاد دانشگاه پرینستون آمریکا آن را نوشته است. ترجمه این کتاب و نهاد آموزش اسلامی برنده جایزه سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران در سال ۱۳۸۴ شده است. «کتاب شایست و ناشایست در اندیشه اسلامی» ۴ پیوست مهم و خواندنی دارد که یکی از آن ها ترجمه نقدها و بررسی های چاپ شده این کتاب در مجله های معتبر اروپایی است.اما تازه ترین کتابی که از استاد ساکت منتشر شده، «ماهتاب شام شرق» گزاره و گزینه اندیشه شناسی اقبال نام دارد که از سوی مرکز پژوهش میراث مکتوب با همکاری فرهنگستان زبان و اقبال آکادمی پاکستان و موسسه فرهنگی اکو (تهران) و مرکز تحقیقات فارسی ایران وپاکستان (اسلام آباد، درسال ۱۳۸۵ با مقدمه ای به فارسی ‎/ انگلیسی ‎/ اردو) انتشار یافت. این کتاب که گزارشی از همایش های بزرگداشت اقبال را از ۱۳۴۸ تاکنون در بردارد، گزیده ای از مقاله های مهم آن ها را منعکس ساخته است.دفتر دوم کتاب عمدتاً شامل پژوهش ها و ترجمه های خود مولف است که تاکنون زمینه اقبال شناسی به فارسی این سبک و سیاق سابقه نداشته است.محمدحسین ساکت بیش از ۲۰ سال است که به تدریس در رشته های گوناگون حقوق، تاریخ و فرهنگ و تمدن اسلامی و نهادهای آموزشی مسلمانان، اسلام شناسی غرب، آیین نگارش حقوقی، فلسفه حقوق و . در دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی و دوره های کارآموزی فضایی در کاشان، مشهد و تهران پرداخته است. وی انجمن مفاخر و آثار فرهنگی را واداشت تا برای نخستین بار از یک حقوقدان برجسته، استاد دکتر کاتوزیان، تجلیل و کتاب او را در سال ۱۳۸۳ منتشر کند.به عنوان یک قاضی دادگستری همواره دغدغه دادگری و احقاق حق دردل استاد ساکت وجود داشته است. کسانی که او را از نزدیک می شناسند، متفق القول اند که برای رسیدگی عادلانه و حل مشکلات مردم و بررسی پرونده ها تا چه اندازه دقیق و حساس بوده و حتی خطرات سهمگینی را تحمل کرده است. او از بن جان به عدالت و عدالت پروری و مبارزه با بیداد و ستمگری نه فقط در گفتن و نوشتن و اندیشه که در رفتار و کردار عقیده دارد. وی که هم اکنون در آستانه ۶۰ سالگی قرار دارد، همچنان با شور و شوق وصف ناپذیری می خواند، می نویسد و ترجمه می کند. ساکت علاوه بر کارهای پژوهشی، شعر هم می سراید و از شعرهایش نیرو می گیرد.