محمد بن هندوشاه نخجوانی

(684 - 777 هـ.ق)

وی که از خانواده دانشمند نامی آن زمان، مولانا فخرالدین هندوشاه بن سنجر بن عبدالله صاحبی نخجوان بود و تربیت و تحصیل اعلائی گرفته بود، مانند پدرش، یکی از علمای برجسته زمان خود و مولف چندین اثر بود.شمس منشی یکی از برجسته‌ترین نویسندگان و مورخان قرن هشتم هجری بود که تاثیر قابل‌توجهی بر ادبیات فارسی و تاریخ‌نگاری داشت. او در مطالعات دیوانی، تاریخ‌نگاری و لغت‌نامه‌نویسی فعالیت داشت و آثارش همچنان مورد توجه پژوهشگران است. او در ژانر تاریخ‌نگاری و دیوان‌نویسی فعالیت داشت و با تالیف آثاری مانند دستور الکاتب فی تعیین المراتب و صحاح الفرس به شهرت رسید. سبک نوشتاری او ترکیبی از تحلیل تاریخی، ادبیات تطبیقی و بررسی واژگان فارسی بود که در دوران ایلخانیان تاثیر زیادی بر مطالعات تاریخی و ادبیات فارسی گذاشت. دستور الکاتب فی تعیین المراتب یکی از شناخته‌شده‌ترین آثار اوست که به بررسی ساختار دیوانی و نظام اداری ایران در دوره ایلخانی می‌پردازد. این اثر، با روایت دقیق و مستند خود، تحولات سیاسی و اجتماعی دوران اسلامی را تحلیل کرده و یکی از منابع مهم در مطالعات تاریخی ایران و جهان اسلام محسوب می‌شود. در صحاح الفرس، شمس منشی به گردآوری واژگان فارسی و معادل‌های عربی آن‌ها پرداخته و یکی از نخستین لغت‌نامه‌های فارسی-عربی را تدوین کرده است. این اثر نقش مهمی در شناخت زبان فارسی در جهان اسلام داشته و همچنان مورد توجه زبان‌شناسان است. میراث علمی و ادبی شمس منشی همچنان زنده است و آثار او در بسیاری از پژوهش‌های ادبی و تاریخی مورد استفاده قرار می‌گیرد.