محمدحسن هروی

(1263 - 1347 هـ.خ)

او علوم و معارف الهی را از خدمت پدر فراگرفت و علوم ادب را نزد «ادیب طوسی» و میرزا محمّد باقر مدرّس و میرزا عبد الرحمن مدرس تلمذ کرد و در سال ۱۳۱۹ ه ق و در آستانه انقلاب مشروطیت به حضور میرزا عبد الجواد نیشابوری رسید و مدت شش سال در درس وی حاضر شد. علوم ادب را نزد او تکمیل کرد و به درجه ای از دانش رسید که استاد، اجازه تدریس به وی داد و او را «رجل فاضل» خواند. وی علاوه بر آن از آیات، شیخ محمّد حسین نائینی و سید هادی خراسانی حائری، نیز اجازه علمی و روایی دریافت کرد. آنها در اجازات خود مقامات علمی ادیب را ستودند. ادیب در زمان رضا شاه پهلوی جذب کارهای آموزشی فرهنگ و هنر شد و بخشی از عمر خود را دبیری و مدتی در آستان قدس مدرسی نمود و در سال ۱۳۳۶ ه ش بازنشسته شد و در سال ۱۳۴۷ ه ش در ۸۵ سالگی زندگی را بدرود گفت و در دار السعاده حرم حضرت رضا علیه السّلام در کنار قبر پدرش دفن گردید. ادیب در آخرین سالهای زندگی خود کاری جز خادمی حضرت و تالیف آثار تاریخی و ادبی نداشت. کتاب «الحدیقه الرضویه»، «تاریخ انقلاب طوس» و «دستور حسن» از آثار پربهای اوست. وی دستور حسن را برای تدریس در مدارس نوشت و مکرر به چاپ رسیده است. ادیب هروی اهمیت ویژه ای به تدوین تاریخ، بخصوص تاریخ معاصر می داد و خود وی نقش موثری در ضبط و ثبت رویدادهای عصر خود ایفا کرده است. ایشان در هردو کتاب گرانبهای «تاریخ انقلاب طوس» و «الحدیقه الرضویه» مشاهدات خود و معاصرینش را در زمینه روزگار مشروطیت، واقعه به توپ بستن حرم مطهر توسط نیروهای روس، قیام گوهرشاد، وقایع شهریور ۱۳۲۰، اشغال خراسان توسط قوای روس و قیام صولت السلطنه هزاره را با دقت و وسواس بسیار زیادی نوشته و به خاطره تاریخ سپرده است. او به لحاظ دارا بودن شم تاریخی و اهتمام به امور سیاسی، پای ادب را به قلمرو سیاست کشانده است و بیشتر رویدادهای سیاسی روزگار خود را به نظم درآورده است.