ا. م. دیاکونوف
(1914 - 1999 م)
پژوهشگر و خاورشناس
مشخصات:
نام واقعی:
ایگور میخایلوویچ دیاکونوف Igor Mikhailovich Diakonoff
تاریخ تولد:
1914/12/30 میلادی
تاریخ درگذشت:
1999/05/02 میلادی (85 سالگی)
محل تولد:
پتروگراد
جنسیت:
مرد
ژانر:
مطالعات شرق نزدیک باستان
زندگینامه
او عضو آکادمی بریتانیا، عضو افتخاری انجمن سلطنتی آسیایی بریتانیای کبیر و ایرلند و انجمن شرقشناسی آمریکا و فرهنگستان هنر و علوم آمریکا و عضو کمیتهٔ مشورتی دانشنامهٔ ایرانیکا و عضو مجموعهٔ کتیبههای ایرانی بود. او همچنین مدرک دکترای افتخاری از دانشگاه شیکاگو را داشت. دیاکونوف در آثارش دیدگاههای خود را دربارهٔ فرایندهای تاریخی از دوران باستان تا به امروز خلاصه کردهاست که شامل مروری دقیق از جنبههای اجتماعی و اقتصادی و قوانینی است که در طول تاریخ بشریت بر آنها حاکم بودهاست. همچنین در این کتابها فرایندهای تاریخی از آغاز دوران پارینه سنگی و بررسی عوامل قومی، مذهبی و فرهنگی را دنبال کرد. یک کتاب او به زبان آلمانی منتشر شدهاست: هوریها و اورارتوییها (مونیخ، ۱۹۷۱). سرانجام، او حدود صد مقاله در مجلات مختلف غربی که عمدتاً به زبان انگلیسی بودند منتشر کرد. او آموزشگاه بزرگ آشورشناسی را ایجاد کرد که در حال حاضر در دانشگاههای مختلف روسیه، شوروی سابق و چندین کشور غربی کار میکنند.
دیاکونوف نویسندهٔ اصلی دو مجلد بزرگ از تاریخ جهان باستان، دو جلد از تاریخ شرق باستان و چندین کتاب دیگر دربارهٔ شرق نزدیک باستان بود که منجر به شناخت بهتر تاریخ، اقتصاد و فرهنگ این منطقه و کمک به درک عوامل روانشناسی اجتماعی و تکامل تمدنهای اولیه شد. یکی از این کتابها دربارهٔ وضعیت کشاورزی در آشور بود. کتاب دیگر وی به شکلگیری جامعه و دولت در میانرودان باستان اختصاص داشت. علاوه بر این، باید به ویراستاری او بر مجموعهٔ مطالعات نویسندگان شوروی تحت عنوان میانرودان باستان: تاریخ اجتماعی و اقتصادی، مجموعهای از مطالعات پژوهشگران شوروی (مسکو، ۱۹۶۹) نیز اشارهکرد، که شامل بررسی عمومی تاریخ اقتصادی میانرودان باستان و نهادهای اجتماعی آن است. این کتاب در سال ۱۹۷۶ میلادی بهزبان عربی ترجمهشد و در بغداد منتشر گردید.
بسیاری از آثار دیاکونوف به تاریخ، اقتصاد و نهادهای اجتماعی دولتهای ایران در دورهٔ باستان اختصاص دارند. او کتیبهٔ اکدی از سال ۱۰۰۰ پیش از میلاد که در گسترهٔ قلمرو مادها یافت شدند را ویرایش و بررسی کرد. این کتیبه بر روی دو طرف یک لوح برنزی حکاکی شدهبود و توضیح میداد که شاهی بهنام شیلیسرُه از روی مهربانی، افرادش را از پرداخت مالیات معینی رها کرد. این کتیبه پیشتر توسط ارنست هرتسفلد منتشر شدهبود اما دیاکونوف شفافیت بیشتری را براساس درک خود ارائه داد. از جملهٔ دیگر آثار او میتوان به تاریخ ماد از ازمنهٔ باستان تا پایان سدهٔ چهارم پیش از میلاد (مسکو و لنینگراد، ۱۹۵۶)، اشاره کرد. این مجلد، نخستین بحث جامع و پُرزحمت دربارهٔ تاریخ باستان مناطق شمال غربی ایران را شامل میشد و توجه ویژهای را به ترکیب قومی و نژادی آنها و نیز به ظهور و سقوط مادها اختصاص داد. دیاکونوف برای این کتاب از سنگنوشتههای آشوری، بابلی، اورارتویی، ایرانی باستان (سنگنوشتههای پارسی باستان و اوستا) و همچنین منابع کلاسیک و شواهد باستانشناختی استفاده کرد. بهطور خاص، هنگامی که به هرودوت و دیگر نویسندگان یونانی ارجاع میدهد، توجه میکند که اصطلاح «مُغ» (ماگوس) یک نشان قومی بود و یک طبقه یا پیشه را نمایندگی نمیکرد. چند ده سال بعد، این کتاب بهزبان فارسی ترجمه شد و در ایران تحت عنوان تاریخ ماد (ترجمهٔ کریم کشاورز، تهران: ۱۹۶۶) منتشر گردید. نسخهٔ خلاصهشده و بروزشدهٔ این اثر را میتوان تحت عنوان «ماد» در تاریخ ایران کمبریج (ج ۲، ۱۹۸۵) یافت. بسیاری از مدخلهای دیاکونوف دربارهٔ تاریخ ماد در دانشنامه بریتانیکا منتشر شدهاند.
تعدادی از آثار او به مطالعات ایران باستان اختصاص دارند. مقالهٔ او بهنام «منشأ سیستم نگارش پارسی باستان و کتیبهنویسی شرق باستان و سنتهای سالنامهنویسی» به بررسی منشأ خط پارسی باستان اختصاص دارد. دیاکونوف در آن نشان داد که سنگنوشتههای پارسی باستان، زبان گفتاری پارس را ارائه نمیدادند و چنانکه از اسناد ایلامی در بایگانیهای تخت جمشید میدانیم، زبان این کتیهها برای اهداف کاربردی استفاده نمیشد. او مایل بود چنین فرض کند که سیستم نوشتاری میخی موسوم به «پارسی باستان»، مدتها پیش از فرمانروایی داریوش بزرگ، توسط مادها ایجاد شدهبود. او همچنین دیدگاههای مختلفی در مورد منشأ خط میخی پارسی باستان، از جمله نقش خط میخی میانرودان و الفبای آرامی و همچنین کاتبان ایلامی را مورد توجه قرار داد. مدتها بعد، دیاکونوف در مقالهٔ «دربارهٔ دگرنگاری و جایگاهش در تاریخ تحول نگارش» دوباره به همین موضوع برگشت. وی در این مقاله به تحلیل دگرنگاری ایرانی-آرامی در مقایسه با شیوهٔ نگارش سومری و اکدی پرداخت و به تشابهات مهم آنها با شیوهٔ نگارش ایرانیان توجه کرد. هنگامی که مادها و پارسها نهادها و سازمانهای دولتیشان را ایجاد کردند، کاتبان آموزشدیدهٔ آرامی را بیشتر میتوان در میانشان یافت. با این وجود، در آخرین مرحله از توسعهشان، سیستم نوشتاری آرامی در شاهنشاهیهای ایران باستان، به دگرنگاشتی ایرانی تبدیل شد چرا که واژگان آرامی با اجزاء ایرانی در ایران خوانده میشدند؛ بنابراین، در سدههای دوم و یکم پیش از میلاد در نسا، کاتبان از عبارات اداری استاندارد زبان آرامی استفاده میکردند، اگرچه آنها هیچگونه آگاهی و دانشی از زبان آرامی نداشتند.
تعدادی از مقالههای دیاکونوف به تاریخ بخشهای شرقی و مرکزی آسیای صغیر در طول سدههای هشتم تا شش پیش از میلاد میپردازند و دیگر آثار او به فرهنگ باستانی آسیای مرکزی اختصاص دارند. دیاکونوف در مقالهٔ «ایرانِ شرقی پیش از کوروش» به مشکلات خاستگاه و تخصیص قبایل ایرانیزبان در آسیای مرکزی، افغانستان و شرق ایران توجه کرد و همچنین بر پایهٔ سنتهای اوستایی و با توجه به دادههای باستانشناسی به تاریخ آنها در دوران پیشاهخامنشی پرداخت. بنا بر دیدگاه او، فرهنگ اوستایی و پیشااوستایی دوران هخامنشیان، میبایست در پارت، مرو، باختر و رخج واقع شدهباشد و تاریخ آن نیز باید به نیمهٔ نخست هزارهٔ یکم پیش از میلاد بازگردد.
او چنین تصور میکرد که قبایل هند و ایرانی سابقاً در میانهٔ هزارهٔ سوم پیش از میلاد از قبایل هند و اروپایی جدا شدهبودند و احتمالاً از آسیای میانه بهوسیلهٔ درهٔ رودخانهٔ توجان-هریرود و از آنجا به قندهار بهسمت هند و مشهد و نیشابور، بهسمت ایران مهاجرت کردند. او همچنین احتمال وجود دولت کنفدراسیون منطقهای در دورهٔ پیش از هخامنشیان در زرنگ را در نظر گرفتهبود، جایی که زردشت در دربار ویشتاسب، دین زردشتی را عرضه کرده بود، نه پس از سدهٔ هفتم پیش از میلاد، در حالی که کنفدراسیون باختری حداکثر از سال ۶۵۰ پیش از میلاد تا ۵۴۰ پیش از میلاد وجود داشتهبود. در همکاری با برادرش میخائیل دیاکونوف و ولادیمیر لیوشیتس، او در رمزگشایی و بررسی بیش از دو هزار سفالنبشته که در حفاریهای باستانشناسی نساء در ترکمنستان در سال ۱۹۴۸ تا ۱۹۶۱ میلادی کشف شدند، همکاری داشت. همانطور که این پژوهشگران نشان دادهاند، سفالنبشتههای ذکرشده در بالا حاوی اسناد اقتصادی هستند که در دورهٔ پارتیان به خط دگرنگاشتی آرامی نوشته شدهبودند. بعدها این متون توسط دیاکونوف و ولادیمیر لیوشیتس منتشر شدند که پس از آن توسط دیوید نیل مکنزی در مجموعهٔ کتیبههای ایرانی ویرایش شد.
بیشتر
آخرین دیدگاهها