آلیدا مارکوس

‍ کشف عامل بیماری سیاه زخم توسط لویی پاستور

لویی پاستور" ، کاشف بزرگ جهان ، در ۲۷ دسامبر سال ۱۸۲۲، در فرانسه، متولد شد. با اینکه در یک خانواده تهی دست متولد شد و پدرش هم به کار دباغی مشغول بود، با اینحال توانست تحصیلات خود را با استعدادی درخشان به پایان برساند. شهرت وی مدیون ارائه تئوری جرم و رد نظریه ارسطو بود. همچنین عمل پاستوریزه‌کردن که از نام او گرفته شده، از ابداعات این دانشمند نامدار است. پاستور نخستین کسی است که پی به واگیردار بودن سیاه زخم گوسفندان برد. برجسته ‌ترین کار این دانشمند شیمی، کشف دارویی برای درمان مرض وحشت آور هاری است. پس از آن دیگر کسی از بیماری هاری و سگ هار دچار وحشت نشد.

عامل پدید آمدن سیاه زخم، شاربن یا آنتراکس باکتری هوازی، میله ای شکل و گرم مثبت میباشد که در طبیعت پراکنده است و باسیلوس آنتراسیس نام دارد. در آن زمان سیاه زخم، بیماری بومی حیوانات اهلی در اروپای شرقی بود و سالانه میلیونها دلار خسارت به دامداران وارد میکرد. در سال ۱۸۸۱، #لوئی_پاستور از باسیلوس آنتراسیس، اولین واکسن باکتریایی را ساخت.

لویی پاستور، دانشمند فرانسوی، یکی از کسانی بود که از یافته رابرت کخ استقبال کرد. در سال ۱۸۷۶، رابرت کخ آلمانی، موجود ذره بینی باسیل، عامل بیماری سیاه زخم، بیماری خطرناک نزد دام ها را شناسایی کرد. وی به سرعت از کخ حمایت کرد، اما این نکته را هم یادآور شد که تمام جانوران، به سیاه زخم مبتلا نمیشوند. ماکیان در برابر ابتلا به آن مصونیت دارند. آیا علت این امر آن است که دمای بدن آنها حدود ۴۳ و نه ۳۷ در سایر حیوانات است؟ شاید گرما، میکروب سیاه زخم را ضعیف میکند و حتی میکشد. پاستور، بدن جوجه زنده را تا ۳۷ خنک کرد؛ این جوجه ایمنی اش در برابر سیاه زخم را از دست داد. طی آزمایشی که پاستور در پاسخ به منتقدان، در حضور مردم ترتیب داده بود، باسیل سیاه زخم را حرارت داد و به ۲۵ راس گوسفند تزریق کرد. هیچ اتفاق خاصی نیفتاد. آنگاه به همان گوسفندان و ۲۵ راس دیگر، میکروب سیاه زخم تزریق کرد. دسته اول زنده ماندند، دسته دوم هلاک شدند. باکتری های گرم شده نتوانسته بودند سبب بیماری شوند، اما حیوانات را به نحوی ایمن کردند. کسی برآورد کرد که صرفه جویی و جلوگیری از خسارت این بیماری در دام ها، معادل غرامت هایی بوده که فرانسه ناگزیر شد پس از شکست در جنگ مقابل پروس بپردازد.

پاستور این روش ها را با موفقیت در مورد وبای مرغی، بیماری پر خسارت دیگری در میان حیوانات، تکرار کرد. وی این روش درمان را " مایه کوبی (واکسیناسیون) " نامید، که به این ترتیب به #ادواردجنر حرمت نهاد، که ۹۰ سال پیشتر پیشگام اقدام مشابهی بود، و با بهره گیری از آبله گاوی، آدمی را در برابر بیماری مهلک تر آبله مصونیت بخشید (۱۷۹۶). وی کشت با کتری های ضعیف شده را " واکسن یا مایه " نامید.

بزگترین پیروزی پاستور در مقابله با #هاری (یا آب ترسی) به دست آمد، که میتوانست انسانهایی را که حیوان مبتلا به هاری، آنها را گاز گرفته بود، هلاک کند. وی واکسنی از مغز حرام (نخاع) خرگوش های بیماری (هار) درست کرد، هر چند که به وضوح هم این باکتری را شناسایی نکرده بود. وی پس از کوتاه زمانی، توانست سرایت این بیماری از سگ به سگ را متوقف کند، اما به درمان روی انسانها اقدام نکرد، زیرا بیم داشت جایی مرتکب خطا شود. وی در سال ۱۸۸۶، این گام را برداشت، وقتی #ژوزف_میستر ۹ ساله را که سگ هاری تکه پاره اش کرده بود، به آزمایشگاهش آوردند. لویی پاستور با دوست پزشک خود مشورت کرد، و او پذیرفت که ژوزف را معاینه کند. ژوزف با مرگ دست و پنجه نرم میکرد، تا در ساعت ۸ شب اولین تزریق دارو انجام شد. پس از آن به مدت ۱۱ روز، ۱۲ تزریق دیگر انجام شد. ژوزف جوان نجات یافت.

سه ماه بعد در ۱۶ اکتبر همان سال، لویی پاستور نامه ای دریافت کرد که به او بخت دیگری میداد، تا بار دیگر واکسن هاری خود را به بوته آزمایش بگذارد. بیمار این بار چوپانی ۱۵ ساله بود به نام #ژان_باتیستا بود، که در ۱۴ اکتبر سگی به او حمله کرده بود و درمان در ۲۰ اکتبر، یعنی۶ روز بعد آغاز شد. در روز ۲۶ اکتبر بعد از ۸ بار تزریق دارو، ژان هم بهبود کامل یافت. در این روز لویی پاستور موفقیت خود را اعلام کرد... تبلیغات و سر و صدا شدید بود؛ شاید پاستور به مشهورترین دانشمند جهان تبدیل شد. سپاسگزاری همگانی به پشتیبانی از تاسیس #انستیتوپاستور برخاست، که ژوزف میستر، سالیان سال در سمت دربان در آنجا خدمت کرد. پاستور، ده سال بعد در ۷۵ سالگی بر اثر سکته مغزی درگذشت.

روزی که عامل بیماری سیاه زخم توسط پاستور کشف شد

 چه کسی، چه وقت، چه چیزی را کشف کرد؟

 دیوید الیارد

 ترجمه بهرام معلمی

 تهران، انتشارات مازیار، ۱۳۹۱، صص ۴۰۹-۴۱۰.