مفتاح فتوحات: گلشن راز شبستری
امتیاز دهید
نویسنده:
نصرالله حکمت
امتیاز دهید
این کتاب از چهار بخش تشکیل شده است و در هر بخش چند فصل به رشته تحریر در آمده در واقع تلاشی در نمایش دادن گلشن راز شبستری است. در بخش اول نویسنده سعی کرده که ابن عربی را از نگاه شبستری بیان کند.
در فصل نخست بخش اول یعنی مدخل این کتاب می‌خوانیم: «یکی از مسائلی که درباره شیخ محمود شبستری، مطرح است و جای بحث و بررسی دارد چگونگی و میزان تأثیر ابن عربی و اندیشه‌های عرفانی او در شیخ محمود است. دراین مورد اختلاف نظر هست. عده‌ای می‌گویند عرفانی که در گلشن راز مطرح شده، چکیده عرفان ابن عربی است و برخی قائلند که شیخ بسیار بیش از آن که تحت تأثیر محی‌الدین باشد، متأثر از عرفان عاشقانه عطار نیشابوری است.»
حکمت در قسمتی دیگر می نویسد: «به هر صورت نگارنده چنین می‌اندیشد که شیخ محمود شبستری به خصوص در الفیه گلشن راز به شدت تحت تأثیر اندیشه عرفانی ابن عربی قرار دارد و شاکله بخش نظری عرفان وی را روش تفکر ابن عربی ساماندهی کرده است. نگارنده مدعی است که نه تنها شبستری شدیداً متاثر از ابن عربی است بلکه یکی از معدود عارفانی است که در حوزه عرفان نظری محی الدین توانسته است به ژرفای تفکر وی راه یابد و کلید فهم عرفان او را به دست آورد و در قالب ابیاتی از منظومه گلشن راز ارائه کند...»
وی می گوید: برای اثبات مدعای فوق دو راه پیش روی ما وجود دارد. راه اول این است که به تصریح شیخ محمود چنان که در سعادت‌نامه آمده بپردازیم و بیان وی را درباره ابن عربی مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار دهیم و از این راه به میزان تأثیر ابن عربی و همچنین نحوه ظهور او در تفکر شبستری پی ببریم. راه دوم این است که آثار شبستری و به خصوص گلشن راز را که در در این کتاب مورد بحث ما است به دقت بررسی کنیم و از این راه تاثیر ابن عربی را اندازه بگیریم. مولف کتاب یادآور می‌شود که در بخش اول کتاب راه نخست را پیموده‌ایم و در سه بخش دیگر راه دوم را.
نویسنده در بخش دوم به ساختار گلشن راز می پردازد و در فصلی از فصول این بخش به این نکته که شبستری به ویژه در گلشن راز به شدت تحت تأثیر عرفان ابن عربی است تأکید می کند و می گوید: اکنون جای این پرسش است که سهم شبستری در تکوین گلشن راز چیست؟ اگر به شدت متأثر از ابن عربی است و افکار او در گلشن راز موج می زند، آیا می توان گفت که شیخ محمود صرفاً نقش ترجمان را دارد؛ یعنی آرای محی الدین را از عربی به فارسی ترجمه کرده و در قالب شعر ریخته اشت؟
جواب این سوال منفی است. باید گفت سهم شبستری در آفرینش اثری سترگ و جاویدان به نام گلشن راز همانند سهمی است که نقاشی هنرمند و خلاق، پس از سیر و سیاحت در جنگلی پر شکوه و عظیم و باصلابت، در ایجاد و خلق صورتی از آن جنگل بر عرصه بوم نقاشی دارد که هم در یک نگاه قابل روٌیت و دریافت است و هم زیبا و دلپذیر و به یاد ماندنی.
نویسنده در بخش سوم به وحدت وجود می پردازد که در آن به ضرورت بحث از وحدت وجود، تفاوت وحدت وجود و وحدت شهود، وحدت وجود و خیال، نظریه تقلید از خدا، عقلانیت خیالی و عدم، آیینه هستی می پردازد.
در بخش چهارم به وضع و دلالت الفاظ می پردازد که خود شامل رابطه لفظ و معنا، تنزل و تمثل، تاویل و تمثیل است. وی می نویسد: سخن شبستری این است که در قوس صعود و در جریان سلوک به سوی حقیقت هستی، و بازگشت به اصل و مبدا، زبان اهل دل، زبان تمثیل و تشبیه و«مانندی» است: چو اهل دل کند تفسیر معنی/ به «مانندی» کند تعبیر معنی.
در جریان فهم و شناخت و تبیین حقایق عالم، بهره گیری از زبان تمثیل، امری ضروری است و این ضرورت از آن جا ناشی می شود که در قوس نزول و در خلق عالم اشیا، حقیقت هستی در قالب تمثلات ظهور می کند.
معانی چون کند زان جا تنزل/ ضرورت باشد آن را از تمثل
وقتی قوس نزول، تمثل است، قوس صعود باید تمثیل باشد. به بیان دیگر آدمی در زندگی دنیوی، با شکل رقیق شده حقایق که همان «مثالات» است سرو کار دارد و با مجموعه ای از رمز ها، با بهره گیری از زبان تمثیل، بتولتد از مثالات و رمزها عبور کند و جقایق را دریابد.
در اینجا شبستری _به تبع محیی الدین_سخن از این می گوید که حیات دنیوی انسان، یک خواب بلند و یک خیال بزرگ است که از لحظه تولد آغاز می گردد و به مرگ منتهی می شود. با مرگ است که آدمی از این خواب بلند بیدار می شود و برمی خیزد:
تو در خوابی و این دیدن خیال است/ هر آن چه دیده ای از وی مثال است
به صبح حشر چون گردی تو بیدار/ بدانی کاین همه وهم است و پندار
بیشتر
در فصل نخست بخش اول یعنی مدخل این کتاب می‌خوانیم: «یکی از مسائلی که درباره شیخ محمود شبستری، مطرح است و جای بحث و بررسی دارد چگونگی و میزان تأثیر ابن عربی و اندیشه‌های عرفانی او در شیخ محمود است. دراین مورد اختلاف نظر هست. عده‌ای می‌گویند عرفانی که در گلشن راز مطرح شده، چکیده عرفان ابن عربی است و برخی قائلند که شیخ بسیار بیش از آن که تحت تأثیر محی‌الدین باشد، متأثر از عرفان عاشقانه عطار نیشابوری است.»
حکمت در قسمتی دیگر می نویسد: «به هر صورت نگارنده چنین می‌اندیشد که شیخ محمود شبستری به خصوص در الفیه گلشن راز به شدت تحت تأثیر اندیشه عرفانی ابن عربی قرار دارد و شاکله بخش نظری عرفان وی را روش تفکر ابن عربی ساماندهی کرده است. نگارنده مدعی است که نه تنها شبستری شدیداً متاثر از ابن عربی است بلکه یکی از معدود عارفانی است که در حوزه عرفان نظری محی الدین توانسته است به ژرفای تفکر وی راه یابد و کلید فهم عرفان او را به دست آورد و در قالب ابیاتی از منظومه گلشن راز ارائه کند...»
وی می گوید: برای اثبات مدعای فوق دو راه پیش روی ما وجود دارد. راه اول این است که به تصریح شیخ محمود چنان که در سعادت‌نامه آمده بپردازیم و بیان وی را درباره ابن عربی مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار دهیم و از این راه به میزان تأثیر ابن عربی و همچنین نحوه ظهور او در تفکر شبستری پی ببریم. راه دوم این است که آثار شبستری و به خصوص گلشن راز را که در در این کتاب مورد بحث ما است به دقت بررسی کنیم و از این راه تاثیر ابن عربی را اندازه بگیریم. مولف کتاب یادآور می‌شود که در بخش اول کتاب راه نخست را پیموده‌ایم و در سه بخش دیگر راه دوم را.
نویسنده در بخش دوم به ساختار گلشن راز می پردازد و در فصلی از فصول این بخش به این نکته که شبستری به ویژه در گلشن راز به شدت تحت تأثیر عرفان ابن عربی است تأکید می کند و می گوید: اکنون جای این پرسش است که سهم شبستری در تکوین گلشن راز چیست؟ اگر به شدت متأثر از ابن عربی است و افکار او در گلشن راز موج می زند، آیا می توان گفت که شیخ محمود صرفاً نقش ترجمان را دارد؛ یعنی آرای محی الدین را از عربی به فارسی ترجمه کرده و در قالب شعر ریخته اشت؟
جواب این سوال منفی است. باید گفت سهم شبستری در آفرینش اثری سترگ و جاویدان به نام گلشن راز همانند سهمی است که نقاشی هنرمند و خلاق، پس از سیر و سیاحت در جنگلی پر شکوه و عظیم و باصلابت، در ایجاد و خلق صورتی از آن جنگل بر عرصه بوم نقاشی دارد که هم در یک نگاه قابل روٌیت و دریافت است و هم زیبا و دلپذیر و به یاد ماندنی.
نویسنده در بخش سوم به وحدت وجود می پردازد که در آن به ضرورت بحث از وحدت وجود، تفاوت وحدت وجود و وحدت شهود، وحدت وجود و خیال، نظریه تقلید از خدا، عقلانیت خیالی و عدم، آیینه هستی می پردازد.
در بخش چهارم به وضع و دلالت الفاظ می پردازد که خود شامل رابطه لفظ و معنا، تنزل و تمثل، تاویل و تمثیل است. وی می نویسد: سخن شبستری این است که در قوس صعود و در جریان سلوک به سوی حقیقت هستی، و بازگشت به اصل و مبدا، زبان اهل دل، زبان تمثیل و تشبیه و«مانندی» است: چو اهل دل کند تفسیر معنی/ به «مانندی» کند تعبیر معنی.
در جریان فهم و شناخت و تبیین حقایق عالم، بهره گیری از زبان تمثیل، امری ضروری است و این ضرورت از آن جا ناشی می شود که در قوس نزول و در خلق عالم اشیا، حقیقت هستی در قالب تمثلات ظهور می کند.
معانی چون کند زان جا تنزل/ ضرورت باشد آن را از تمثل
وقتی قوس نزول، تمثل است، قوس صعود باید تمثیل باشد. به بیان دیگر آدمی در زندگی دنیوی، با شکل رقیق شده حقایق که همان «مثالات» است سرو کار دارد و با مجموعه ای از رمز ها، با بهره گیری از زبان تمثیل، بتولتد از مثالات و رمزها عبور کند و جقایق را دریابد.
در اینجا شبستری _به تبع محیی الدین_سخن از این می گوید که حیات دنیوی انسان، یک خواب بلند و یک خیال بزرگ است که از لحظه تولد آغاز می گردد و به مرگ منتهی می شود. با مرگ است که آدمی از این خواب بلند بیدار می شود و برمی خیزد:
تو در خوابی و این دیدن خیال است/ هر آن چه دیده ای از وی مثال است
به صبح حشر چون گردی تو بیدار/ بدانی کاین همه وهم است و پندار
دیدگاه‌های کتاب الکترونیکی مفتاح فتوحات: گلشن راز شبستری