زندگی و زمانه آیت الله ملاعبدالله دیوشلی

کتاب حاضر به بیان قسمتی از زندگی و زمانه این علم ربانی پرداخته است ملا عبدالله لنگرودی گیلانی (مازندرانی) درگذشته به سال ۱۳۳۰ قمری، از شاگردان میرزای رشتی بود. پدر وی محمدنصیر دیوشلی گیلانی است و دیوشل از توابع لنگرود در استان گیلان است. اما چون او مدتی در منطقه بارفروش (بابل) مازندران در محضر محمد اشرفی مازندرانی، تحصیل نمود، به همین جهت به‌حاج شیخ عبدالله مازندرانی شهرت یافت. ملا عبدالله از رهبران مشروطه و یکی از سه مرجع عتبات حامی مشروطه‌است. دو تن دیگر آخوند خراسانی (ملا محمد کاظم خراسانی هراتی) و میرزا حسین خلیلی تهرانی هستند. این سه را مراجع ثلاثه می‌خوانند. شیخ عبدالله مازندرانی در جریان مشروطیت تلگراف‌ها و پیام‌هایی از نجف به ایران می‌فرستاد و در آن‌ها مردم را به مبارزه ترغیب می‌کرد. چون ملا عبدالله دیرتر از دو یار خود درگذشت اصلی‌ترین رهبر مشروطه ساکن در عتبات در سال آخر مشروطه دوم دانسته شد. او توجه خاصی به استقرار نهادهای جدید داشت و آن را مایهٔ ثبات مشروطیت می‌دانست. وی در شوال ۱۳۲۷ به همراه آخوند خراسانی در نامه‌ای خطاب به مجلس مجاهدین و انجمن‌ها چنین نوشتند: «واجب است در تمام اردوهای ملی و دستجات مجاهدین تمام بلاد در تحت ادارهٔ وزارت جلیلهٔ جنگ به ریاست صاحب‌منصبان نظامی به موجبات نظم و حفظ قواعد مملکت و تکمیل قواعد علمیه و عملیه قیام نموده، تشکیل ادارهٔ مستقله را بدون ابواب جمعی وزارت جنگ دشمنی به دین و وطن دانند و به کلی تحرز نمایند.» وی معتقد بود که حتی شاه باید خود را موظف به رعایت قوانین مشروطیت بداند. آیات نجف طی پاسخی که از طریق مشیرالسلطنه به شاه ارسال شد خاطر نشان کردند که «تحریکاتی دولت و دولتیان خائن» را خاستگاه همهٔ مفاسد می‌دانند. همچنین مناقشاتی بین این سه و مشروعه خواهان تهران به رهبری شیخ فضل‌الله نوری صورت گرفته که طی آن‌ها وی و دو مجتهد دیگر مقیم نجف از انقلاب مشروطه ایران بدون شرط مشروعه دفاع نموده‌اند. ملا عبدالله مازندرانی در ذی قعده سال ۱۳۳۰ ق/ ۲۹ مهر ماه ۱۲۹۱ خورشیدی در نجف درگذشت و در حرم علی بن ابی‌طالب در حجره شیخ جعفر شوشتری به خاک سپرده شد. شیخ الشریعه اصفهانی بر جسد وی نام نماز گذارد. نسل ملا عبدالله دیوشلی گیلانی (مازندرانی) در گیلان وجود دارند.