انسان و علوم انسانی در صحیفه سجادیه - جلد 6

تکلیف: خداوند می توانست آنچه را که از انسان می خواهد، بدون تکلیف از او بگیرد، همانطور که هر چه از گیاه و درخت می خواهد بدون این که آن را مکلف کند، می گیرد. درخت مطابق خواستۀ خداوند زندگی می کند؛ رشد می کند و بالنده می شود و میمیرد بدون این که به تکلیفی مکلّف باشد.

تکلیف آسان: و بالاتر از گیاه و درخت، فرشته را مکلّف آفرید اما در مسیر سهل و آسان، زیرا فرشته گرفتار روح غریزه نیست، و عمل به تکالیف برای او کاملاً آسان و سهل است؛ فرشته نه در «کَبَد» آفریده شده و نه جریان زندگی اش در «خُسر» است، عمل به تکلیف برای او آسان است در حدی که در مقایسه با انسان می توان گفت فرشته اساساً مکلّف نیست.

امام علیه السلام می گوید: «اللَّهُمَّ إِنَّکَ کَلَّفْتَنِی مِنْ نَفْسِی مَا أَنْتَ أَمْلَکُ بِهِ مِنِّی‏»، خدایا تو چیزهائی را بر من تکلیف کرده ای که در اختیار تو بود و می توانستی بدون تکلیف، آن ها را از من به منصّۀ ظهور برسانی و قدرت تو بر آن ها بیش از قدرت من بود.

انسان شناسی: توجه امام علیه السلام در این جا به آفرینش و چگونگی خلقت انسان است و اصل «تکلیف در تکوین» را در نظر دارد. و مبحث، یک مبحث «انسان شناسی» است سپس در مقام بیان «رابطۀ انسان با تکلیف» است که آیا انسان در عمل به تکالیف باید تنها برود؟ یا از چیزی و از کسی یاری بطلبد؟

به مصداق «الدلیل فی متن المدّعیا» می گوید: ای انسان او می توانست تو را طوری بیافریند که تو دقیقاً همانطور که او می خواهد همانطور زندگی کنی، پس او می تواند در انجام تکالیف دنیوی و اخروی نیز یار و مددکار تو باشد. چرا نباید از این یاری و مددکاری استفاده کنی.