هینه یا نه: شاخه ای از آیین بودا

بعد از مرگ بودا دین او در مشرق و جنوب آسیا انتشار یافت ، ولی پیروان بودا در تفسیر دستورهای او اختلاف کردند. در نتیجه بوداییان ، اندک اندک به دو فرقه یا دو مکتب بزرگ و یک مکتب کوچک منقسم شدند. از دو مکتب بزرگ یکی را فرقه هینهیانه Hinayana - یا - بودای جنوبی گویند. زیرا در نزد مردمان جنوب آسیا یعنی در کشورهای سیام و برمه و ویتنام و غیره رواج دارد. دومی را فرقه مهایانه Mahayana بودایی شمالی - نام داده اند که در نواحی شمالی مانند کره، چین و ژاپن معمول است . مکتب کوچک تر وجرهیانه Vajrayana نام دارد که در تبت و مغولستان شایع است و نسبت به دو فرقه دیگر، بسیار خرافاتی و جامد است .
دو مکتب هینهیانه (به معنی گردونه کوچک یا راه کوچک ) و مهایانه (به معنی گردونه بزرگ یا راه بزرگ) بعد از پنج قرن که از وفات معلم بزرگ - بودا - سپری شد، از یکدیگر جدا و متمایز گشتند. اختلاف و فرق بین آن دو اجمالا در این است که در طریق هینهیانه، مبتدی و نوآموز باید کوشش کند تا نفس خودر ا انفرادا تکمیل کرده به کمال انسانی برساند و به مرتبه حقیقت «بودائیت فردی » برسد و کاری به دیگر نفوس بشری ندارد. ولی در مکتب مهایانه ، جنبه اجتماعی در تربیت نفس و تهذیب اخلاق بیشتر رعایت می شود و برحسب مبادی آن ، هدف هر فرد انسانی نباید فقط آن باشد که خویشتن را کامل ساخته به مرتبه نیروانه نائل گردد، بلکه باید به مقام «بودائیت عامه » واصل شود تا آنکه دیگر نفوس را که در جهان دستخوش آلام و مصائب اند، به سعادت و نجات برساند. بدین روش هر نوآموز که به سوی بودائیت سیر و سلوک می کند به نام «بودی ستوه Bobhisattva» ، یا بوداسف ، موسوم است یعنی موجودی که به مرور، اندک اندک، نائل به اشراق و روشن شدگی بشود. در کتب و آثار مکتب مهایانه سرگذشت بوداها یا افرادی که به مقام بودائیت عامه رسیده و به درجه نهایی از مدارج کمال قدم نهاده اند، بسیار ذکر شده است . این بوداهای عام مانند قدیسین نصاری و اولیای صوفیه ، نزد هنود مقدس اند و آنها را صاحب قوه کشف و کرامات می دانند.
پیروان مهایانه معتقد شدند که بودا به شاگردان خاص خود در خفا گفته است که تلاش انسان به تنهایی و بی مدد غیبی برای نجات نفس او از مهلکات کافی نیست ، بلکه باید به او مددی نیز از مبادی غیبی برسد.