حکمت تمدنی

به کوشش: محمد توکلی طرقی

جستارهایی که در این مجموعه گردآوری شده‌اند بین سالهای ۱۹۴۸ تا ۲۰۰۱ نوشته شده و بیانگر دیدگاه استاد احسان یارشاطر در بررسی مستند اجزا و ادوار متفاوت تمدن ایرانی است. در حکمت تمدنی یارشاطر، آمیزش اقوام و ادیان راز بقای فرهنگ و تمدن ایران است؛ تمدنی که دربرگیرنده اقوام و ادیان و زبانها و مناطقی چندگانه است. در این خوانش معرفتی، آمیزش با ادیان و اقوام و زبانهای متفاوت نشانه پویندگی و پایندگی تمدن ایرانی در ادوار تاریخی است.
بخش اول کتاب دربردارنده سه نوشته است. در «شرح حال و یاد آموزگاران»، استاد یارشاطر خلاصه‌ای از سیر زندگی پژوهشی خویش را بیان می کند. بخش دوم دربردارنده چهار مقاله و نوشته‌هایی درباره ادبیات و هنر جهان است. بخش «زبان و تمدن» شامل ۹ جستار و گزارش زبانی است که بین سال‌های ۱۳۳۰ و ۱۳۴۸ش نوشته شده‌اند. بخش چهارم، «تمدن و راز بقا» دربردارنده یک گزارش و ۱۱ مقاله درباره فرهنگ و تمدن، ادوار تمدن ایران و اسلام و بررسی وطن‌پرستی و هویت ملی است.

فهرست مطالب کتاب به شرح زیر است:
یادداشت نویسنده
پیش‌گفتار: یار ایران‌شناسی و حکمت یارشاطری

بخش اول: شرح حال و یاد آموزگاران
۱- شرح حال
۲ - به یاد پورداود
۳ - دستبرد نابهنگام اجل

بخش دوم: ادبیات و هنر
۴ - آستروفسکی: درام‌نویس مشهور روسیه
۵ - آیا می‌توان از نقاشی جدید لذت برد؟
۶- ژرژ سورا و شیوه امپرسیونیسم نو
۷ - جامبازیان: استاد بالت

بخش سوم: زبان و تمدن
۸ - زبان و تمدن
۹ - افسانه خلقت در آثار مانوی
۱۰ - رستم در زبان سغدی
۱۱ - آثار بازیافته زبان خوارزمی
۱۲ - چند نکته درباره زبان خوارزمی
۱۳ - زبان‌های ایرانی الموت و رودبار الموت و کوهپایه
۱۴ - زبان‌ها و لهجه‌های ایرانی
۱۵ - لهجه‌های ایرانی در ایران و در خارج از ایران
۱۶ - غم زبان

بخش چهارم: تمدن و راز بقا
۱۷ - گزارش کنفرانس یونسکو درباره تدریس و تحریر تاریخ
۱۸ - شیوه انصاف
۱۹ - راه نو
۲۰ - مقدمه: دانشنامه ایران و اسلام
۲۱ - کیش مزدکی
۲۲ - چرا در شاهنامه از پادشاهان ماد و هخامنشی ذکری نیست؟
۲۳ - مروری بر تاریخ سیاسی و فرهنگی ایران پیش از اسلام
۲۴ - پیوستگی تاریخ ایران
۲۵ - رستاخیز ایران و ظهور زبان و ادبیات ملی
۲۶ - در جستجوی راز بقا: مسئله رستاخیز فرهنگی خراسان
۲۷ - برخی از ویژگی‌های مشترک شعر فارسی و هنر ایرانی
۲۸ - هویت ملی
۲۹ - وطن‌پرستی