تاریخ هجده ساله آذربایجان

از شگفتیهای تاریخ مشروطه‌ است که چون محمد علیمیرزا مجلس را برانداخت و مشروطه‌خواهان و سردستگان هرکجا بودند گریختند و یا بخاموشی گراییدند ناگهان از میان توده یک ستارخان بیسواد بزرگ شده‌ی بیابان بپا برخاسته با جان بکوشش پرداخت و از هر گوشه صدها مردان از میان توده بیاری او شتافتند و جانبازانه زیر درفش او گرد آمدند و دست برادری بهم داده جنگ را پیش بردند و روز بروز فیروزتر گردیدند و زمان بزمان بر نیروشان افزود. کار بجایی رسید که از قفقاز صدها کسان بیاری آمدند و از گیلان و اسپهان نیز شورش پدید آمد. سیزده ماه رشته‌ی کارها در دست این برخاستگان از میان توده‌ی انبوه بود که هم ریشه‌ی خودکامگی را کنده بار دیگر مشروطه را بایران برگردانیدند و هم با سیاست همسایگان برآمدند.
ولی همینکه محمد‌علیمیرزا برافتاد و بار دیگر وزیران و بزرگان و دانشمندان و اینگونه برجستگان بمیدان افتادند و رشته‌ی کارها را بدست گرفتند در سایه‌ی خودخواهی و ناشایستگی و دغلکاری نه تنها کاری از پیش نبرده کشور را دچار آشفتگی گردانیدند و با سیاست همسایگان نتوانستند برآمد. یک گناه بزرگترشان این بود که آن دسته‌های جانبازان و مردان غیرتمند را نیز فدای خودخواهی و سیاهکاری خویش ساختند.
این داستان از یکسو نمونه‌ایست که با پاکدلی و جانفشانی هر کاری پیش رود و با دغلبازی و نیرنگ‌کاری هیچ کاری پیش نرود و از سوی دیگر دلیل است که توده‌ی انبوه ایران شایستگی خود را از دست نداده و همه‌ی ناشایستگی از آنِ سررشته‌داران بود‌ه...
...بدینسان نخستین سردار جنبش مشروطه از جهان رفت ، این مرد درسی نخوانده و دانشی نیندوخته بود و گاهی هم کارهای نسزنده ازو سر میزد (چنان که در سفر اردبیل بدرفتاریهایی با مردم کرد) ولی خود مرد آراسته‌ای ، و چند خوی نیک را که دلیری و مردانگی و فروتنی و پاکدرونی باشد باندازه‌ی درست آنها دارا میبود ، و در جانفشانیهای پر بهای تاریخی که در سال ۱۲۸۷ و ۱۲۸۸ در تبریز و آذربایجان کرد و یازده‌ماه در برابر سپاه محمد علیمیرزا ایستاد آزمودگی جنگی و کاردانی در نگهداری شهر و راه بردن مردم از خود نشان داد ، و گذشته از آنکه پس از شکستن همه و از میان رفتن دستگاه مشروطه ، او تنها با ده بیست تن ایستادگی نمود و دوباره مشروطه را بایران بازگردانید و لکه‌ی ننگی را که از سستی و کارندانی آزادیخواهان تهران و شکست آنان از یکمشت قزاق لیاخوف بدامن تاریخ ایران نشسته بود پاک گردانید ، شهر تبریز را از افتادن بدست سواران تاراجگر رحیمخان و شجاع نظام ، و آزادی‌خواهان تبریز را از گرفتار شدن بچنگال محمد علیمیرزا بازداشت و بدینسان جربزه‌ی خدادادی خود را در جای بسیار نیکی بکار برد.
در این زمان که خویهای ستوده بسیار بی‌ارج گردیده و رشک و خودخواهی پرده بروی چشمها فروهشته بکسانی سخت است که این ستایشها را بشنوند. ولی ما از گفتن راستیها و از ارج گزاردن به خویهای ستوده ناگزیریم....
(تاریخ هجده ساله‌ی آذربایجان ، نوشته‌ی احمد کسروی ، جلد یکم و دوم ، انتشارات امیر کبیر ، چاپ نهم ، ص ۱۲۸-۱۲۹ و ۵۹۸_۵۹۷

این کتاب کتابی تجزیه طلبانه است اگرچه به ظاهر برعکس مینماید.
در این کتاب کسروی مانند تمامی آثار دیگرش، فقط ادعای عقل کرده و هرگز از عقل استفاده نکرده. بخش کوچکی از جامعه کردستان، عشایر هستند. کسروی این بخش کوچک را نمونه آماری کل جامعه کردستان در نظر گرفته و رفتار چند عشیره را رفتار کردها تلقی کرده و به آنان نسبت داده است.
در گوگل برای مثال عبارت "عشایر منگور" را جستجو کنید، اولین وبلاگ وردپرسی در نتایج را مطالعه کنید و به درگیری و تضاد چندصدساله این عشایر با مردم معمولی کردستان توجه کنید.
کسروی بر اساس همین عقل نداشته اش، دهها بار تمام کردها را دزد و آدمکش و... خطاب میکند و حمله به کل کردستان را تشویق میکند.
این نوشته ها کینه و دشمنی را در ایران افزایش میدهد و باعث قطبی شدن جامعه میشود و کردها حس خواهند کرد در این سرزمین غریبه و دشمن هستند و صفوف تجزیه طلبان را تقویت میکند.