تحزب و تشکل از دیدگاه علمی و تاریخی

در این نوشته، سعی شده است که در زمینه­ ی احزاب کاری تحقیقی به طور مختصر انجام شود. نقش احزاب و گروه ­ها، مفهوم انواع تشکل ­ها، منشا پیدایش احزاب از ابعاد عقیدتی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و تاریخ دسته بندی­ ها و گروه­ های سیاسی از دوران باستان تاکنون، احزاب و تشکل­ ها در اسلام، و در ایران قدیم تا دوران مشروطه و در دوران مشروطه تا حکومت رضاشاه و از شهریور 1320 تا 1332 و از 1332 تا 1341 که آغاز نهضت روحانیت است و بررسی کوتاه هر کدام از این تشکل­ ها، و در واقع سیری اجمالی از گروه­ ها و احزاب سیاسی قدیم و جدید، به ملت بزرگ ایران تقدیم گردد.
سپس برای اینکه حاصل حضور عملی احزاب و تأثیر تحزب در انقلاب اسلامی ایران مشاهده شود، به بررسی نقش احزاب در نهضت روحانیت به رهبری امام خمینی (ره) پرداخته شده است؛ و به­ خاطر نداشتن مجال برای معرفی همه­ ی تشکل­ ها و گروه­ های فعال در این نهضت، به سه تشکل اساسی و چند تشکل دیگر در این دوران اشاره شده است. از این سه تشکل، به تشکل­ های جامعه­ ی روحانیت مبارز و جامعه­ ی مدرسین حوزه­ ی علمیه ­ی قم نگاهی گذرا شده است؛ زیرا آنها ماهیّت حزبی ندارند و تشکلی «ارتباطی و مجموعه ­ای» و یا «کانونی» هستند. و درباره­ ی چند تشکل دیگر نیز به ­طور فشرده سخن گفته شده است.
اما به تشکل مؤتلفه­ ی اسلامی، بیشتر نگریسته شده است. زیرا تنها تشکلی است که توسط عناصر کاملاً مذهبی و معتقد به فقاهت و روحانیت و اطاعت از مرجع تقلید و با نظر مساعد و مستقیم امام خمینی شکل گرفته و اقدامات و آموزش­ های خود را با آهنگ ولی فقیه - امام خمینی (ره) - منطبق کرده است؛ و در کارهای اساسی همواره «اذن امام» و تائید روحانیت را کسب کرده است. و این چیزی است که در سایر تشکل­ ها تا پیروزی انقلاب اسلامی سابقه ندارد.
البته محدودیت نوشته و وقت، اجازه نمی­ دهد که این تشکل به­ طور مشروح معرفی شود. یعنی تشکلی را با حدود 50 سال فعالیت گسترده و با رعایت اصول پنهان­ کاری نمی­ شود با چند ده صفحه تبیین نمود و آنچه در این نوشته می­ باشد، گامی است کوتاه، در حد نیاز بحث تحزب.
در این تحقیق به احزاب و مؤتلفه­ ی اسلامی با نظر پژوهشی و نه با نظر ابراز عقیده و دیدگاه، نگریسته شده است. تحقیق بر اساس روش مطالعه­ ای و مشاهده­ ای می­ باشد و از «تجربه» که راه­ گشای نظریات تحقیقی است، استفاده نشده است. زیرا این­گونه تحقیق­ ها جای آزمایش و تجربه­ ی مجدد نیست. سوالات این تحقیق عبارتند از:
- مفهوم حزب چیست؟
- انواع عناوین تشکل­ ها چه تفاوتی دارند؟
- نظریات مثبت و منفی درباره­ی تشکل­ ها چه می­گویند؟
- منشأ پیدایش احزاب چیست؟
- دیدگاه­ های طبقاتی، قومیتی و انتخاباتی چه تأثیراتی در احزاب دارند؟
- تاریخ تشکل­ ها و گروه­ های سیاسی به سبک قدیم.
- تاریخ تشکل­ ها و احزاب سیاسی به سبک جدید.
- تاریخ تشکل­ های سیاسی جدید در ایران تا نهضت روحانیت.
- چگونگی تشکل مؤتلفه ­ی اسلامی به­ طور مختصر(به عنوان یکی از تشکل­ ها و احزاب سیاسی اسلامی)