تاریخ تجزیه ایران - جلد 5

دفتر پنجم: تجزیه ی سرزمین های خاوری (افغانستان، بلوچستان، سیستان، خوارزم، فراورد)

روند شومی که به شکل گیری مفهومی به نام «تاریخ تجزیهٔ ایران» در متن‌های تاریخی ایران معاصر انجامید، از دوم امرداد 1162 خورشیدی و با امضای قرارداد تحت‌الحمایگی میان گرجستان و روسیه آغاز شد. پس از آن، در دوره‌ای یکصد و پنجاه ساله، بزرگترین «تجزیهٔ سرزمینی» در تاریخ جهان شکل گرفت و طی آن، نزدیک به دو سوم از پهنهٔ کشور ایران با دست‌اندازی‌های روسیهٔ تزاری و توطئه‌های دولت انگلستان از پیکر آن جدا شد.
محمود محمود، تاریخنگار ایرانی در این باره در کتاب تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم می‌نویسد: « در این یکصد و پنجاه سال، روس و انگلیس، به قدری به ایران صدمه رسانیده‌اند که قلم از شرح آن عاجز است. هرگاه منصفانه در تاریخ یکصد و پنجاه سالهٔ ایران نظر شود، صدمات و تعدیّات و تجاوزات روس‌ها بر ایران، محرک اصلی همان دولت انگلستان است.»
دکتر هوشنگ طالع ، پزوهشگر معاصر با بررسی متن های تاریخی و سندهای سیاسی ، چگونگی تجزیه ی ایران و عامل های موثر در آن را نشان داده و تاریخی مستند از روند تجزیه ی ایران به دست داده است . از ویژگی های این کتاب ، درج سندهای سیاسی از نامه ی پطر کبیر تا قراردادهای سیاسی همچون قرارداد گلستان ، قرارداد ترکمانچای ، قرارداد آخال و نامه های سیاسی زمامداران ایران به سازمان های بین المللی و مردمان بخش های جداشده از ایران در آن است .