مسالک و ممالک

مولف کتاب مشهور مسالک الممالک(که آن را مسالک و ممالک نیز میگوید) ابواسحق ابراهیم اصطخری از دانشمندان و سیاحان معروف اسلامی قرون سوم و چهارم است، وی اگر چه از مردم فارس و مشهور به اصطخر بود، به کرخی نیز شهرت دارد و در سال 346 هجری وفات یافت. اصطخری پس از سیر و سیاحت در بلاد مختلف کتاب مسالک الممالک را بر اساس تالیف نام آور دیگری که پیش از او توسط ابوزید بلخی نوشته شده و به صورالاقالیم موسوم بود تالیف کرد و اثری از خود به جای گذاشت که بعدها مولفین بسیاری بدان استناد کردند، و هم اکنون نیز از مآخد بسیار معتبر و اصیل در جغرافیای قدیم و تحقیقات مربوط به جغرافیای تاریخی است.
اما دریغ آن است که از مترجم کتاب خبری نداریم و نمی دانیم که نامش چیست و دقیقا در چه عصری میزیسته است. آنچه میتوان در باب زمان حیات مترجم حدس زد مبتنی است بر حکمی که در باره سبک کهنه اما دلپذیر و روان و خوش آهنگ آن می می کنیم و آن را بازمانده از قرون پنجم و ششم هجری می شماریم.
کتاب مسالک و ممالک از آثار بسیار معتبر و مشهور زبان عربی در علم جغرافیاست و قرون متمادی مورد استفاده بوده است. فواید جغرافیایی و تاریخی این کتاب بسیار روشن و یکی از مآخذی است که غالب جغرافیانویسان و مورخیان و نویسندگان متون دیگر به آن نگریسته اند. این کتاب در میان اروپائیان نیز واجد اهمیت خاص و از جمله کتب اساسی جغرافیایی عربی است که دخویه مستشرق شهیر قرن گذشته آن را در سلسله کتب جغرافیایی عربی به طبع رسانیده است.
ترجمه فارسی آن که اکنون در اختیار خواننده می باشد بازمانده از قرون پنجم و ششم هجری است و به سبب کهنگی سبک خوش آهنگی نثر اشتمال برلغات مهجور و اصطلاحات پسندیده قدیمی و نکات دستوری و ادبی دیگر شایان توجه خاص است.
از خصوصیات ترجمه فارسی یکی هم این است که بسیاری از اسماء جغرافیایی در این ترجمه به شکل مصطلح میان فارسی زبانان عهد مترجم ضبط شده و از این لحاظ برای تحقیقات جغرافیایی و زبانشناسی مورد استفاده اهل تحقیق خواهد بود.