پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت: دوره اول و دوم مجلس شورای ملی

این کتاب مطالعه ای است راجع به احزاب سیاسی ایران در سالهای 1324 تا 1330 ه ق (1906-1911 م ل). این ازحزاب در مجلس اول به آهستگی پدید آمدند و در مجلس دوم رشد و نمو کردند. در بخش اول تحلیلی از انجمنهای قبل از انقلاب مشروطیت بعمل آمده است که عبارت اند از انجمنهای مخفی و ملی و کمیته انقلاب که منشعب از انجمن ملی بود و با اجتماعیون عامیون یا احزاب سوسیال دموکرات قفقاز مرتبط بود. سپس بحثی از قانون اساسی و قانون انتخابات و تقسیم بندی طبقات اجتماعی در مجلس شده است. این طبقات شش گانه زمینه ای مساعد برای رشد احزاب نبودند. اساس دسته های میانه رو و تندرو که در مجلس به وجود آمدند در اینجا به نام معتدل و آزادیخواه خوانده شده اند. این تقسیم بندی و تفاوت مواضع سیاسی-اجتماعی، بیشتر ناشی از اختلافی ایدئولوژیک بود، تا برخاستن از طبقه خاص. سپس از رابطه خصمانه شاه با مجلس و آزادیخواهان سخن به میان می آید. به رشد انجمنهای سیاسی این دوره نیز، بخصوص به انجمنهای تندرو که در ارتباط با آزادیخواهان مجلس موجب برانگیختن دشمنی شاه و برانداختن مجلس گردیند توجه شده است.
بخش دوم کتاب مربوط است به مجلس دوم و تحول احزاب پس از استبداد صغیر. برنامه های احزابی که در مجلس بوجود آمدند مورد بحث قرار گرفته است. مهمترین این احزاب دموکراتها و اعتدالیون بودند که از دسته های آزادیخواهان و معتدلهای مجلس اول منشعب شده بودند. هیچ یک از احزاب این دوره دارای اکثریتی نبودند و از این رو دولتهایی که سرکار می آمدند اغلبشان ناتوان بودند...