حاجی بابا اصفهانی
امتیاز دهید
امتیاز دهید
✔️ حاجى باباى اصفهانى، حکایتى انتقادى و هجوآلود از اوضاع ایران در عصر فتحعلی‌شاه قاجار (1212ـ1250)، نوشته جیمز موریه انگلیسى، ترجمه میرزاحبیب اصفهانى. این اثر به نامهاى سرگذشت حاجى باباى اصفهانى، حاجى بابا در اصفهان، حوادث زندگانى حاجى باباى اصفهانى و سرگذشت حاجی‌بابا نیز شهرت دارد. کتاب حاجی‌بابا، به لحاظ نثر فارسى ممتاز و هنرمندانه آن، از شاهکارهاى ادب معاصر ایران به‌شمار می‌رود. بحثهاى بسیارى درباره نویسنده حقیقى کتاب، غرض واقعى او و دلیل انتخاب نام حاجی‌بابا براى عنوان کتاب، ترجمه فارسى و ارزشهاى آن و همکاران احتمالى مترجم، از زمان انتشار کتاب آغاز شده و اگرچه به نتایج روشنگرانه‌اى رسیده است، اما نمی‌توان آنها را نتایج قطعى تلقى کرد و انتظار می‌رود بحث درباره جنبه‌هاى گوناگون این اثر، به منزله بحث مفتوح تاریخى و ادبى، همچنان ادامه بیابد.جیمز جاستی‌نین موریه ، در ایران معروف به جیمز موریه، که نزدیک به شش سال در زمان حکومت فتحعلی‌شاه قاجار یکى از اعضاى سفارت انگلیس در ایران بود، ظاهرآ در کنار مأموریتهاى سیاسى به مشاهدات مردم‌شناختى پرداخت و با استفاده از اطلاعات وسیعى که درباره اوضاع ایران و احوال ایرانیان به‌دست آورده بود، حکایتى در قالب طنز، هجو، هزل و نوعى انتقاد اجتماعى ـ سیاسى نوشت و در 1239/ 1824 با عنوان "ماجراهاى حاجی‌باباى اصفهانى" در لندن انتشار داد. تسلط موریه در توصیف ظرایف و دقایق جامعه ایران آن روزگار، این فرضیه را مطرح کرده است که این کتاب به قلم او نیست، بلکه ترجمه متنى فارسى یا روایتى از این متن بوده، یا یک ایرانى صاحب قلم و دقیق‌النظر با او همکارى داشته است؛ به‌ویژه آنکه موریه در مقدمه کتاب، این‌گونه وانمود کرده که نسخه‌اى خطى حاوى سرگذشت حاجی‌بابا به دست وى افتاده و او براى وقوف به احوال و عادات ایرانیان به نشر آن اقدام کرده است.به عقیده مجتبى مینوى موریه نمی‌تواند نویسنده اصلى حاجى بابا باشد. دایرةالمعارف فارسى (ذیل «حاجی‌بابا») هم تقریبآ چنین نظرى دارد و موریه را مترجم کتاب از فارسى به انگلیسى می‌داند. پرویز خانلرى هم تردید دارد که موریه نویسنده کتاب باشد، اما سید محمدعلى جمالزاده، که به کتاب حاجی‌بابا و ترجمه فارسى آن علاقه خاص داشته و در این باره تأمل و تفحص بسیار کرده، معتقد است نویسنده کتاب کسى جز جیمز موریه نیست و چند دلیل در اثبات مدعاى خود و رد نظر مخالفان ذکر کرده است (مراجعه کنید به دیباچه همین کتاب).
کتاب، سرگذشت پرماجراى مردى اصفهانى است که در سفر زیارتى به خراسان، اسیر ترکمانان می‌شود، به ترفندى از چنگ آنان می‌گریزد، به شهرهاى بسیارى سفر می‌کند و به پیشه‌هاى گوناگون می‌پردازد. نویسنده این ماجراها را با طنز و هزل و هجو درآمیخته است، بر فقر و ادبار جامعه، ضعفهاى اخلاقى صنفهاى گوناگون مردم، فساد دیوانیان و نیرنگ سیاستمداران، و دیانت ریایى تأکید ورزیده و اخلاق و احوال ایرانیان آن عصر را بی‌محابا به سُخره گرفته و از هیچ نیش و طعنى در حق طبقات ملت فروگذار نکرده است.
...معمولا هیچ ملتى از هجو خود خشنود نمی‌شود، اما اینکه کتاب موریه را یکى از خود ایرانیان، بسیار هنرمندانه و با یکى از شیواترین نثرها، به فارسى برگردانده است و ایرانیان آزادی‌خواه براى مبارزه با استبداد سیاسى، فساد اجتماعى و تباهى اخلاق جامعه به آن تمسک جسته‌اند، نکته‌اى است از جهاتى تأمل‌برانگیز که شاید غرضهاى پنهانى نویسنده را تحت‌الشعاع کاربرد سیاسى اثر او قرار داده باشد؛ به همین سبب، محتویات کتاب را نمی‌توان یکسره تکذیب نمود یا خلاف واقع قلمداد کرد. حتى اگر تعبیر آن دسته از منتقدانى را بپذیریم که معتقدند حاجی‌بابا ابزارى براى تحمیل سیاست استعمارى انگلستان و توجیه اقدامات سیاسى و نظامى آن کشور در شرق و از جمله در ایران است ، باز هم تأثیر کتاب در میان آزادی‌خواهان و منتقدان استبداد قاجارى، انکارشدنى نیست. با تصرفات میرزاحبیب در ترجمه، متن فارسى آیینه اوضاع سیاسى ـ اجتماعى شده است.تأثیر متن اصلى حاجی‌بابا و ترجمه فرانسوى آن در میان غربیان، با تأثیر ترجمه فارسى آن در بین ایرانیان تفاوت دارد. به نظر مجتبى مینوى ، پس از رباعیات خیام هیچ کتابى در زبان انگلیسى به اندازه حاجی‌بابا، ایران و ایرانى را بر سر زبان اروپاییان نینداخته است. این تأثیر میتواند تصویرى منفى یا ناهنجار داشته باشد، اما ترجمه فارسى آن در بیدارى ایرانیان و ترغیب آنان به شرکت در نهضت مشروطه‌خواهى مؤثر بوده است.حاجی‌بابا در انگلستان یا سرگذشت حاجی‌باباى اصفهانى در انگلستان، که در ایران به حاجی‌بابا در لندن معروف‌تر است، نام کتاب دیگرى است که جیمز موریه چهار سال پس از انتشار حاجی‌بابا، در 1244/ 1828 در لندن منتشر کرد و به منزله جلد دوم حاجی‌باباست. ترجمه میرزاحبیب با تغییراتى در متن و مقدمه‌اى از سیدمحمدعلى جمالزاده(همین کتاب)، به‌صورت مصور و نفیس در 1348ش در تهران منتشر شد.
بیشتر
کتاب، سرگذشت پرماجراى مردى اصفهانى است که در سفر زیارتى به خراسان، اسیر ترکمانان می‌شود، به ترفندى از چنگ آنان می‌گریزد، به شهرهاى بسیارى سفر می‌کند و به پیشه‌هاى گوناگون می‌پردازد. نویسنده این ماجراها را با طنز و هزل و هجو درآمیخته است، بر فقر و ادبار جامعه، ضعفهاى اخلاقى صنفهاى گوناگون مردم، فساد دیوانیان و نیرنگ سیاستمداران، و دیانت ریایى تأکید ورزیده و اخلاق و احوال ایرانیان آن عصر را بی‌محابا به سُخره گرفته و از هیچ نیش و طعنى در حق طبقات ملت فروگذار نکرده است.
...معمولا هیچ ملتى از هجو خود خشنود نمی‌شود، اما اینکه کتاب موریه را یکى از خود ایرانیان، بسیار هنرمندانه و با یکى از شیواترین نثرها، به فارسى برگردانده است و ایرانیان آزادی‌خواه براى مبارزه با استبداد سیاسى، فساد اجتماعى و تباهى اخلاق جامعه به آن تمسک جسته‌اند، نکته‌اى است از جهاتى تأمل‌برانگیز که شاید غرضهاى پنهانى نویسنده را تحت‌الشعاع کاربرد سیاسى اثر او قرار داده باشد؛ به همین سبب، محتویات کتاب را نمی‌توان یکسره تکذیب نمود یا خلاف واقع قلمداد کرد. حتى اگر تعبیر آن دسته از منتقدانى را بپذیریم که معتقدند حاجی‌بابا ابزارى براى تحمیل سیاست استعمارى انگلستان و توجیه اقدامات سیاسى و نظامى آن کشور در شرق و از جمله در ایران است ، باز هم تأثیر کتاب در میان آزادی‌خواهان و منتقدان استبداد قاجارى، انکارشدنى نیست. با تصرفات میرزاحبیب در ترجمه، متن فارسى آیینه اوضاع سیاسى ـ اجتماعى شده است.تأثیر متن اصلى حاجی‌بابا و ترجمه فرانسوى آن در میان غربیان، با تأثیر ترجمه فارسى آن در بین ایرانیان تفاوت دارد. به نظر مجتبى مینوى ، پس از رباعیات خیام هیچ کتابى در زبان انگلیسى به اندازه حاجی‌بابا، ایران و ایرانى را بر سر زبان اروپاییان نینداخته است. این تأثیر میتواند تصویرى منفى یا ناهنجار داشته باشد، اما ترجمه فارسى آن در بیدارى ایرانیان و ترغیب آنان به شرکت در نهضت مشروطه‌خواهى مؤثر بوده است.حاجی‌بابا در انگلستان یا سرگذشت حاجی‌باباى اصفهانى در انگلستان، که در ایران به حاجی‌بابا در لندن معروف‌تر است، نام کتاب دیگرى است که جیمز موریه چهار سال پس از انتشار حاجی‌بابا، در 1244/ 1828 در لندن منتشر کرد و به منزله جلد دوم حاجی‌باباست. ترجمه میرزاحبیب با تغییراتى در متن و مقدمه‌اى از سیدمحمدعلى جمالزاده(همین کتاب)، به‌صورت مصور و نفیس در 1348ش در تهران منتشر شد.
آپلود شده توسط:
kaydan
1395/10/29
دیدگاه‌های کتاب الکترونیکی حاجی بابا اصفهانی
سپاس از توضیحاتی شما جناب هیرکان عزیز، تاریخ ایران سرجان ملکم تا آنحا که من اطلاع دارم نسخه اصلی ترجمه شده آن در قطع وزیری و چاپ بمبه ای هند میباشد،متاسفانه چون این کتاب به خط نستعلیق و به صورت چاپ سنگی چاپ شده است مطالعه آن برای بسیاری از علاقمندان هم تاحدودی دشوار است و از سویی خسته کننده. به همین دلیل نسخه خط کتابت آن به ترجمه حیرت چاپ سنایی(۲جلد در یک مجلد) برای مطالعه دوستان بهتر خواهد بود. این تسخه تا آنجا که اطلاع دارم به صورت ناقص اسکن گردیده نسخه کامل ۷۷۰ صفحه میباشد.
اگر نسخه دیگری مد نظر دارید بفرمایید که از دوباره کاری خودداری شود. خاطرات اعتمادالسلطنه به کوشش زنده یاد افشار به نام روزنامه خاطرات چاپ امیرکبیر اسکن و در نت موجود است همچنین کتاب مرات البلدان این نویسنده و کاتب دربار ناصری اگر کتاب دیگری مد نظرتان است بفرمایید تا برسی نمایم.
خاطرات ظل السلطان(سرگذشت مسعودی) به احتمام و تصحیح حسین خدیو جم،انتشارات اساطیری در ۳ محلد نیز به دیده منت فقط ج سوم آن متاسفانه درحال حاضر در دسترس نیست(حرکت به قزوین،باکو،گرجستان،پاریس و بازگشت....) سعی خواهم نمود این دو جلد را در کنار دیگر کتابها اسکن نمایم فقط امیدوارم که بنا به دلایل حق کپی رایت اپلود آن در نت مشکل ساز نشود( البته این نسخه چاپ اول ۱۳۶۸ میباشد ولی به هرحال تا سال ۹۰ نیز انتشارات اساطیر این سفرنامه را تجدید جاپ نموده.)
کتاب حاحی بابا به عقیده من ارزش دانلود و مطالعه را دارد، خصوصا که نثر و قلم جناب جمالزاده بسیار شیوا و گیراست، از سویی لازم به اشاره است که زنده یاد جمالزاده شخصیتی مبهم داشته اند و به عقیده من کتاب خلقیات ما ایرانیان را پس از مطالعه و ترجمه کتاب حاحی بابای جیمز موریه نوشته اند و نگاه انتقادی او نسبت به جامعه و آداب و سنن ایرانی تاحدود بسیاری تاثیرگرفته از همین کتاب حاحی بابا میتواند باشد.
با توصیفی که از عکس های رنگی کردید در اول ماه و شارژ اینترنت حتما این کتاب را بارگیری می نمایم.
************
خاطرات روزانه سرجان ملکم در سفارت ایران هم دستبوس شماست جناب کیدان و اگر خاطرات ظل السلطان را نیز آماده فرمایید که دیگر کاری بس سترگ انجام داده اید.
(حجم روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه بالاست و شرم دارم درخواست الکترونیکی کردن آن را نمایم)
تاریخ ملل و دول اسلامی، تالیف کارل بروکلمان،ترجمه جزایری. روضه الصفای ناصری(۵جلدی) به تصحیح و تلخیص استاد زریاب خویی، حیرت نامه ایلچی شیرازی، تاریخ عرب فلیپ حتی(۲جلدی) ترجمه استاد ابوالقاسم پاینده، از صبا تا نیما(۳جلد) آریانپور،ایران و ایرانیان(تحقیق در صدسفرنامه دوران قاجار) زنده یاد انصافپور، تاریخ ایران باستان، تالیف دیاکانوف محقق روسی، لشکر کشی خشایار شاه به یونان به قلم پرفسور چارلز هینگ نت ،ترجمه خشایار بهاری،تاریخ ایران سرجان ملکم(۲جلدی)،خاطرات و اسناد ظهیرالدوله به کوشش زنده یاد استاد ایرج افشار، شاهزاده ایرانی(تحقیقی در زندگی کورش کوچک هخامنشی) به قلم زنده یاد استاد دکترشاپور شهبازی.
سپاس از راهنمایی دوستان و مطلعان