زندگی فرهنگی و اندیشه سیاسی شیعیان از سقوط بغداد تا ظهور صفویه

نگارنده در کتاب حاضر به منظور بررسی مبانی تحول شیعه در فاصله‌ی زمانی سقوط بغداد تا روی کار آمدن صفویه، چهار عامل را برای استوار ساختن پایه‌های نفوذ اجتماعی شیعیان برمی‌شمارد که عبارت‌اند از: پای‌بندی به مبانی اصلی فکری به ویژه اندیشه‌ی امامت، تکیه بر روش‌ و تلاش‌ علمی برای شناساندن و گستراندن تشیع، حفظ روحیه‌ی همسازگرایانه، و تعامل فکری با دیگران به ویژه اهل سنت. روش‌های یاد شده، تایید کننده‌ی فرضیه‌ی اصلی کتاب است که شیعیان در این عصر در حدی بسیار وسیع از شرایط و امکاناتی که در اختیار داشتند، برای شناساندن و گستراندن تشیع بهره می‌بردند و صفویه در آغاز قرن دهم با تکیه بر زمینه‌سازی‌هایی که پیش از آن‌ها صورت گرفته بود، توانستند حکومت شیعی فراگیری را تاسیس کنند.
کتاب از هفت فصل به شرح زیر منتشر شده است: فصل اول: کلیات. در این فصل نویسنده به مباحثی در زمینه تاریخ شیعه ، بررسی منابع و بررسی اجمالی اوضاع سیاسی در این دوران پرداخته است. فصل دوم: گزارش و تحلیلی از تألیفات شیعی در این دوران. در این فصل کتاب های تألیفی شیعیان در هفده شاخه از شاخه های علوم بر اساس تقسیم بندی های مسلمانان بررسی شده است. در این بخش جایگاه علوم در میان شیعیان و نقش آنها در نوآوری ها و تحولات آن و معرفی شخصیت های شاخص هر رشته از علوم به گونه ای مفصل بحث شده است. فصل سوم: فعالیت های آموزشی. اهتمام علمای شیعه به مبحث آموزش، روشهای آموزشی آنان، مکانهای آموزش، مراکز آموزشی و معرفی اساتید برجسته این مراکز از مهمترین مطالب این فصل است. فصل چهارم: ابنیه و اوقاف. در این فصل تعداد زیادی از بناهای ویژه شیعیان شامل: مزار و آرامگاه علمای بزرگ شیعه و سادات، امامزاده ها و مراکز وقفی معرفی شده است. به این ترتیب که ابتدا نام شهرها را ذکر کرده و در هر شهری مراکز شیعی آنرا معرفی کرده است. فصل پنجم: جریان های فکری ، سیاسی و اجتماعی متأثر از تصوف. گرایشهای مختلف فکری شیعیان در حوزه علوم مختلف کلامی و فقهی و تفسیری و … فعالیتها و نوآوریهای علمای شیعه در آن روزگار از محوری ترین مباحث این فصل است.
موضوع این فصل از کتاب آن دسته از گرایش های فکری است که بر پایه مبانی خاص هستی شناسی در قالب جریان های فکری و اجتماعی نمود یافته است. بیشتر جریانهای فکری و اجتماعی در این عصر با تعالیم صوفیه همراه و در ارتباط بوده است. جنبش هایی مانند: سربداران، مرعشیان، حروفیان، صفویان، نور بخشیه و … . فصل ششم: روابط متقابل شیعیان و سنیان.
نویسنده هدف از نگارش این فصل را نشان دادن روحیه و رفتار همسازگرایانه شیعیان نسبت به اهل سنت در این دوره با محوریت محبّت به خاندان پیامبر(ص) بیان کرده است. فصل هفتم: اندیشه سیاسی. بنا به نظر نویسنده اندیشه سیاسی در مفهوم عام و گسترده خود دربردارنده هر نوع تفکر و دیدگاه درباره مبانی، ابعاد، اجزا، سازوکار به کار بستن و عوامل مؤثر بر قدرت سیاسی در جامعه است. این عنوان که در تمدن اسلامی راه یافته تحت عناوینی دیگر در متون مختلف دیده می شود. مباحثی مانند خلافت و حکومت، مشروعیت، بیعت، شورا و مباحثی از این قبیل که در منابع آمده است در این فصل بدان اشاره شده است.
آنچه این کتاب درباره مبانی تحول شیعه در فاصله زمانی «سقوط بغداد تا روی کار آمدن صفویه» بدان دست یافته است، عبارت از «پایبندی به مبانی اصلی فکری به ویژه اندیشه امامت»، «تکیه بر روش و تلاش علمی برای شناساندن و گستراندن تشیع»، «حفظ روحیه همسازگرایانه و تعامل فکری با دیگران به ویژه اهل سنت» است.