سفرنامه ناصرالدین شاه به فرنگ

با مقدمه: عبدالله مستوفی

ناصرالدین شاه از جمله پادشاهانی بود که سفر را جزء لاینفک سیستم حکومتی خود قرار داده بود و هر از چندگاهی سفرهایی در شهرهای ایران و یا کشورهای خارجی انجام می‌داد و از جمله عادات پسندیده وی نگارش یادداشت‌های روزانه و حتی چاپ و انتشار آنها بود. اولین سفر به سال ۱۲۹۰ق. به انجام رسید. این سفر روز شنبه ۲۱ صفر از تهران آغاز و روز جمعه جمعه ۳ شعبان همین سال با برگشت وی به تهران به اتمام رسید. در این سفر شاه با همراهان خود از تهران به انزلی و از آنجا با کشتی به قفقاز و روسیه رفت سپس به ترتیب از آلمان، بلژیک، انگلستان، فرانسه سوئیس، ایتالیا، اتریش و عثمانی دیدن کرد و سرانجام از راه قفقاز با کشتی به انزلی بازگشت و رهسپار تهران گردید. در این سفر که حدود پنج ماه به طول کشید، از طرف امپراتورها و پادشاهان و امرا و رؤسای جمهوری ممالکی که شاه به آنجا رفته، همه‌گونه احترام به عمل آمده و همه جا نشان درجه اول کشور که به پادشاهان داده می‌شده، به دست رؤسای دول به شاه تقدیم شده است.