هفتاد و سه ملت یا اعتقادات مذهب

به کوشش: محمدجواد مشکور

(نوشته شده در قرن هشتم یا نهم ). مجهول المولف

رساله ای است مختصر در فرق اسلامی که بر اساس اظهار نظر محقق کتاب احتمالا نویسنده آن از عالمان قرن هشتم یا نهم است . نویسنده صوفی مسلک است و کمتر در تکفیر دیگران سخن رانده است . اسامی بسیار از فرق در این کتاب (بر اساس آنچه محقق کتاب گفته است ) تازه است . نثرکتاب بسیار شیرین ، عالمانه و عارفان و بسیار خواندنی است . در میان یاد کرد ملتها و نحله های گاه جریانی غیر اسلامی ، چون سوفسطایه نیز آمده است .(ص ۸۳)

همچنین برخی از اصطلاحات وی نیز خودساختگی است . مانند سابقیه ، برای کسانی که به سرنوشت از پیش تعیین شده باور دارند و نیکی کردن و یا گناه نمودن را در آن مو ثر نمی دانند. به هر حال ، در این اثر از هفتاد و سه فرقه یاد شده است . مولف خود را از اهل سنت و جماعت می داند و لذا پس از یاد کرد از هر فرقه ، داوری آنان را در درستی و نادرستی فرقه های می آورد.