هفتاد و سه ملت یا اعتقادات مذهب

به کوشش: محمدجواد مشکور

(نوشته شده در قرن هشتم یا نهم ). مجهول المولف

رساله اى است مختصر در فرق اسلامى که بر اساس اظهار نظر محقق کتاب احتمالا نویسنده آن از عالمان قرن هشتم یا نهم است . نویسنده صوفى مسلک است و کمتر در تکفیر دیگران سخن رانده است . اسامى بسیار از فرق در این کتاب (بر اساس آنچه محقق کتاب گفته است ) تازه است . نثرکتاب بسیار شیرین ، عالمانه و عارفان و بسیار خواندنى است . در میان یاد کرد ملتها و نحله هاى گاه جریانى غیر اسلامى ، چون سوفسطایه نیز آمده است .(ص 83)

همچنین برخى از اصطلاحات وى نیز خودساختگى است . مانند سابقیه ، براى کسانى که به سرنوشت از پیش تعیین شده باور دارند و نیکى کردن و یا گناه نمودن را در آن مؤ ثر نمى دانند. به هر حال ، در این اثر از هفتاد و سه فرقه یاد شده است . مولف خود را از اهل سنت و جماعت مى داند و لذا پس از یاد کرد از هر فرقه ، داورى آنان را در درستى و نادرستى فرقه هاى مى آورد.