کلیات دیوان هیدجی: محتوی اشعار فارسی و ترکی

به کوشش: علی هشترودی

ملامحمد هیدجی در دهستان هیدج در اطراف زنجان متولد شد و در ١٣١٤شمسی در تهران درگذشت. محمد مجتهدی درباره اش می نویسد: سرتاسر عمر وی عبارت بود از ریاضت و تحصیل و تدریس. اشعار او حاوی معانی دقیق صوفیانه است. همچنین هیدجی مردی است حکمی و فلسفی و این دانش و اطلاعات فلسفی در اشعار او نیز نمود دارد. کلیات او مشتمل است بر یک مثنوی به نام دانشنامه که به فارسی است و در ضمن آن درباره ی عرفان بحث می کند و تقریباً سه هزار بیت است، دیگر غزلیات و قطعات ترکی اوست که قابل ملاحظه هستند و نیز قصاید و... . دانشنامه ی او مجموعه ای است از حکایات، قصه ها و داستان ها که رنگ و بوی اخلاقی و عرفانی دارند و در وعظ ، پند و حکمت سروده شده اند. او در سرودن دانشنامه به شاهنامه ی فردوسی نظر داشته است چه اینکه وزن و قالب دانشنامه مطابق با شاهنامه است و از نظر ساختار نیز تلاش کرده تا همچون فردوسی در شاهنامه در پایان حکایت ها و فصل ها نتیجه گیری اخلاقی داشته باشد. اما غزلیات؛ غزلیات او به دو بخش فارسی و ترکی تقسیم می شود. زبان او در غزلیات روان و گیراست و مشهور است که غزلیات ترکی او استوارتر و سخته تر از غزلیات فارسی او هستند. بافت و ویژگی های شعری او در غزلیاتش از سعدی و حافظ اخذ شده است. به غیر از این دو بخش حکیم دیوان دیگری نیز داشته است که ظاهراً در سفر او به عتبات به غارت رفته است. از تالیفات دیگر او حاشیه ای است بر شرح منظومه سبزواری و اثری سیاسی به نام رساله دخانیه که به دست علی اکبر ولایتی تصحیح و چاپ شده است. این کلیات به اهتمام و کوشش علی هشترودی در سال 1336 توسط انتشارات کتابفروشی علویون در زنجان به چاپ رسیده است.