دیوان طرب

مهاجرت یک خاندان اهل علم و اهل فرهنگ از جایی به جای دیگر، موجی از «فرهنگ» و «تأثیر» را از به شهر جدید وارد می کند.اصفهان از این نوع مهاجرت ها زیاد دیده و سود فراوان از آنها برده است. یکی از این مهاجرت های سودمند مهاجرت «همای شیرازی» شاعر معروف بود که در سن 48 سالگی و در سال 1259قمری از شیراز به اصفهان آمد و سه پسرش عنقا، سها و طرب هر سه در اصفهان متولد شده و هر سه شاعرانی زبر دست گردیدند که چراغ شعر را در اصفهان عصرقاجار روشن گردانیدند. محمد نصیر ملقب به طرب نیز جلال الدین همایی را بزاد و پرورش داد که مقام و اهمیت علمی او بر همگان آشکار است. جلال همایی، پژوهشگر و اصفهان شناس معاصر، سرانجام در سال 1359ش بدرود زندگانی گفت و در تخت فولاد اصفهان به خاک رفت. از عشق او به خاک اصفهان همین بس که هر ساله بخشی از کتاب ارجمند «تاریخ اصفهان» او توسط دخترش بازنویسی و منتشر می شود. در پست های قبل دو جلد از این کتاب ها معرفی شدند.
در سال 1342 جلال همایی اشعار پراکنده پدرش، طرب، را جمع آوری کرده و دیوان او را به چاپ رسانید. نکته مهم و اساسی آن که این کتاب 723 صفحه آن دیوان اشعار طرب است و 286 صفحه دیگر آن مقدمه ای است که جلال همایی بر آن نگاشته است. این مقدمه آن چنان محققانه و مهم است که می توان گفت بر خود دیوان یا ذی‌المقدمه می چربد! در این مقدمه استاد همایی از پدر بزرگ خویش، پدر و عموهایش سخن گفته و هم زمان با شرح زندگی آنان نکته های بدیعی از تاریخ اصفهان را نیز بازگو کرده است. اصفهانی که در دست ظل السلطان است و بعد از آن انقلاب مشروطیت حادث می شود و تحولات بسیاری را با خود به همراه می آورد. جلال همایی به توضیح چندی از این حوادث پرداخته است. به قول خود خلاصه حوادث سی ساله اصفهان (از سال 1300ق تا سال 1330 ق )که محیط علمی و ادبی و هنری طرب بوده، را به تصویر کشیده است. خصوصاً چند حادثه ای که خود شاهد وقوع آن بوده است.
عمده ترین این وقایع 1. مقایسه اوضاع روحانی اصفهان در قرن13 و 14 .2 خرابی آثار صفویه و ناامنی و هرج و مرج اصفهان 3. داستان قتل حاج هادی و حاج محمد جعفر خوانساری 4. معجزه سازی هارون ولایت در سال 1329ق .
ناگفته نماند که بسیاری از شخصیت های اصفهان که استادان طرب، شاگردان طرب، دوستان وشعرای هم عصر وی و افراد وابسته دیگر باشند در جای جای مقدمه معرفی می گردند. موضوع دیگر آن که از دل خود اشعار طرب می توان به تصاویری جسته و گریخته از وضعیت اجتماعی اصفهان در آن دوره پی برد.