تحلیل شخصیت خیام

بررسی آرای فلسفی، ادبی، مذهبی و علمی عمر بن ابراهیم خیامی
در کتاب حاضر، نویسنده علاوه بر بررسی رباعیات منسوب به خیام، مفاهیم مهمِ اشاره‌شده در اشعار را، هم‌چون: وجود خداوند، تضاد، عقل، تردید در ابدیت، ازلیّت جهان، پوچ‌گرایی و هیچ‌اندیشی، فلسفه و هدف زندگی، قضا و قدر و حرکت و تحول بررسی نموده و پس از مقایسه با برخی ابیات مولوی، هم‌زمان آنها را با شاخص‌های قرآنی تبیین کرده است. بی‌تردید، محمدتقی جعفری با قائل شدن به وجود چندین خیام یا خیامی، حساب سراینده رباعیات را از «امام»، «حجة الحقّ علی الخلق»، «سیّد حکماء المشرق و المغرب»، «نصرة‌الدین» و «غیاث‌الدین» خیام نیشابوری جدا می‌کند و با تأمل در آثار ریاضی و فلسفی او، شأن او را اجل از آن می‌داند که شعرهایی در مسیر و مذاق اهل لذت و پوچی و خوش‌باشی بسراید. به دیگر سخن، محمدتقی جعفری چهره کم‌نظیرِ حکمت و ادبِ عمربن ابراهیم خیامی را از انتساب او به پوچ‌گرایی، لذت‌گرایی و هیچ‌اندیشی، زدوده است و این فرصت را برای دانش‌پژوهان و حقیقت‌طلبان فراهم کرده است تا به طور تطبیقی نظرات کلامیِ دوران تمدن اسلامی را مشاهده کنند. شیوه نویسنده در این کتاب، رویکرد عقلانی و پرسش‌محور است و با طرح سؤالاتی بنیادین سعی می‌کند تا مخدوش بودن مضامین طرح‌شده را در بسیاری از رباعیات آشکار کند. استاد محمد تقی جعفری در نقل از تحلیل شخصیت خیام می فرمایند:«عمرابن ابراهیم خیامی، مردی است فیلسوف و دانشمند، کاملا مذهبی ونسبت دادن رباعیاتی که دارای محتویات پوچ گرایی و لذت پرستی است، به این شخصیت بزرگ، دروغ محض است بلکه آن گروه از رباعیات را شعرایی دیگرسروده و به عمرابن ابراهیم نسبت داده شده است».