تاریخ آل چوپان

همراه با نقد و بررسی در منابع اصیل تاریخی قرون 7 و 8 هجری و معرفی آثار 45 مورخ برجسته ی این دوره
چوپانیان، خاندانی حکومتگر از قبایل مغول، منسوب به امیر‌چوپان، که در دستگاه ایلخانیان از گیخاتو، پنجمین ایلخان تا ابوسعید بهادرخان، نهمین و آخرین ایلخان بزرگ، صاحب مقام و شهرت بودند و پس از آن تا استیلای تیمور بر بخش بزرگی از قلمرو غربی مغول به استقلال فرمان می‌راندند.
امیرچوپان، چوپان بن ملک بن توداؤن (مق‍ 728ق/ 1328م)، نخستین دولتمرد این خاندان که به قبیلۀ سولدوز، از قبایل مغول منسوب است و در زمان هلاگوخان به ایران آمد (رشیدالدین، 1/177- 178؛ ابوالقاسم، 8؛ بناکتی، 362-363). نیای بزرگ این خاندان سورغـان شیره، چنگیز را از اسـارت قوم تـایچیوت ــ از طوایف مغول ــ رهانیده بود و ازاین‌رو، خاندانش مورد توجه و احترام چنگیزخان بود و آنان را «به غایت نیکو می‌داشت» .
امیرچوپان در عصر ایلخانی ارغون (سل‍ 683-690 ق /1284-1291م)، در جنگ با سپاهی که از دشت خزر به جنگ آمده بودند، شایستگی خود را نشان داد و به‌تدریج در دستگاه ایلخانان مناصب بلند یافت. ارغون در 690 ق درگذشت و بر سر جانشینی او میان بایدو و گیخاتو اختلاف شد. چوپان به حمایت از گیخاتو برخاست و از کسانی بود که او را بر تخت ایلخانی نشاند .
پس از دوران کوتاه حکومت گیخاتو ــ که با قتل او در 694 ق/ 1295م سرآمد ــ نوبت به بایدو رسید (همانجاها). بایدو از آغاز با مخالفت غازان‌ خان مواجه شد که در پی انتقام خون گیخاتو بود ( منتخب‌، نیز اشپولر، همانجاها). در این میان امیرچوپان و برخی دیگر از امیران به غازان تمایل یافتند و غازان آنان را پذیرفت و نشان و خلعت داد . ...