تاریخ علم: علم قدیم تا پایان دوره طلایی یونان

بسیار خواندنی

بیگ بنگ: سر فرانسیس بیکن در کتاب خود تحت عنوان توسعه و یادگیری در سال ۱۶۰۵ که به جمیز اول اهدا کرد، خطاب به او چنین میگوید: « گرچه ممکن است منظور افلاطون این بوده که روح انسان جاوید و ابدی است و بیکن از این گفته به عنوان ترفندی جهت جلب نظر پادشاه استفاده کرده است(که کار خوبی هم کرده است)، اما صرف نظر از اینها، اظهار نظر بیکن نشان می دهد که اندیشه یونانی تاثیر به سزایی در پیشرفت فرهنگ به خصوص در غرب داشته است. یونانیها در زمینه نجوم، معماری، مجسمه سازی، تئاتر و فلسفه های بنیادی پیشگام بوده اند.
به گزارش بیگ بنگ، تا قرن ششم قبل از میلاد، بازرگانی در میان ایالت های مختلف یونان اهمیت بسیاری یافته بود؛ همین امر موجب شد که درآمد مردم زیاد شود و در نتیجه شهرها و شیوه زندگی آنها نیز پیشرفت کند. در آن روزها میلتوس، دولتشهر ها در جنوب ایونی که امروزه در ساحل مدیترانه ای ترکیه است مرکز فعالیت بود از همین جا بود که اولین مدرسه فلسفه پیش از سقراط پایه گذاری شد و جرقه نقطه آغازین جریان عظیم فکری بشری که دو هزار سال بعد به زایش علوم مدرن انجامید را زد. ارسطو معتقد بود که تالس میلتوسی پایه گذار فلسفه غرب است، او شهرتی افسانه ای داشت گفته شده است که او یک بار دانش نجوم و هواشناسی خود که به احتمال زیاد بر گرفته از دانش بابلی ها بود استفاده کرد و همچنین خورشید گرفتگی ۲۸ می ۵۸۵ ق.م را که به جنگ بین لیدی ها و ایرانیان خاتمه داد، پیش بینی کرده بود. یک بار از او پرسیده شده سخت ترین چیز در زندگی چیست؟ او پاسخ داد “خودشناسی” و بار دوم پرسیده شد که آسان ترین چیز چیست؟ او پاسخ داد “نصیحت کردن ” پس اگر او جز هفت خرمند یونان به حساب می آمده عجیب نبوده است.
طرحی قدیمی که در آن هنرمند، فیلولائوس و فیثاغورس را در حال کشف هارمونی موسیقی تصور کرده‌است.
طرحی قدیمی که در آن هنرمند، فیلولائوس و فیثاغورس را در حال کشف هارمونی موسیقی تصور کرده‌است.
اصلی ترین دغدغه فیلسوفان یونانی موضوع ساختار کیهان بود پرسش این بود که ماده اصلی تشکیل دهنده جهان چیست؟ از نظر تالس این ماده آب بود. احتمالا انتخاب آب به عنوان اساسی ترین ماده سازنده جهان نه تنها به خاطر تاثیر پذیری تالس از هومر و تمدن های بزرگ شرق نزدیک بلکه به خاطر ماهیت تغییر پذیر بودن، خود آب بود. بعد از تالس آناکسیماندروس بود او نیز اهل میلتوس به شمار میرفت مدت ۱۴ سال دستیار تالس بود. آناکسیماندروس با توسعه عقاید تالس این نظریه را مطرح ساخت که جهان در حال گسترش است و زمان هم بی نهایت است همچنین زمین به شکل استوانه در فضا غوطه ور است. شاگرد آناکسیماندروس آناکسیمس بود او هم به فلسفه استادش احترام و علاقه وافری داشت وی برای اینکه اساتیدش را برای نزدیکی بیشتر به چالش بکشد، اظهار داشت ماده خام جهان “هوا” است.
از نظر او هوا با تغییر غلظت، اشیا گوناگون را پدید می آورد بنابراین هوا وقتی بسیار رقیق است آتش پدید می آید, وقتی غلیظ تر شود باد و به همین ترتیب متناسب با افزایش غلظت خاک آب و سنگ ها پدید می آیند. یکی دیگر از متفکران یونانی هراکلیتوس بود بیشتر تز و اندیشه و نوشته های او معماگونه بود به همین دلیل او را اندیشمند مرموز نام نهادند. گرچه آثار هراکلیتوس به صورت دست و پاشکسته به ما رسیده ولی شهرت بیشتر او به خاطر باور اوست که افلاطون از آن یاد کرده است. بر اساس این باور “هر چیزی در حال تغییر است و هیچ چیز ثابت و بدون تغییر نمی ماند” و یکی دیگر از گفته های معروف او که “امکان ندارد که در یک رودخانه دوبار گام نهاد” به باور او نیروی محرکه پشت هر چیزی همان تنش و درگیری بین اضداد است.
شاید افسانه ای ترین فیلسوف یونانی فیثاغورس باشد، او که در هاله ای از راز به سر میبرد و از دیدگاه پیروانش شبه خدایی بود است و کارهای خارق العاده بشری مانند گفتگو با دیوها، سفر به اعماق زمین، بازگشت دوباره از آن را بیان میدارند. منظومه و فلسفه علم او بر افرادی مانند افلاطون و کپلر بسیار تاثیر گذار بود است بسیاری از نویسندگان او را موسس فرهنگ اروپایی می دانند. آنچه که بیانش مهم است اینکه فیثاغورسیان در زمینه “اندیشیدن” شیوه جدیدی را در تفکر بشر غربی پدید آرودند این شیوه به دنبال آن بود که با روابط بین اعداد پدید های طبیعی را توضیح دهد.
یکی دیگر یونانی های که دانشند با نام فیلولائوس بود که او هم در خدمت ستاره شناسی بود و هم دستی در درست کردن نغمه های و نت موسیقی داشت. الیته قالب حرفه او ستاره شناسی بود او همچنین اعلام کرد که زمین نه تنها دیگر مرکز جهان نیست بلکه حرکت هم میکند و اولین گام هم توسط همین دانشمند برداشته شد.
تصویری هنری از فیثاغورس
تصویری هنری از فیثاغورس
به گفته تئودور گامپرز(theodor gamperz) مورخ علم, راجع به طرح فیلولائوس چنین می گوید: هیچ جای دیگری ما نمیتوانیم تصویری از جهان را بیابیم که همزمان نشان دهنده نبوغ و شایسته تحسین باشد. یکی دیگر از دانشمندان یونانی به نام اودوکسو است او اخترشمار و ریاضی‌دان زبده و از شاگردان افلاطون بود او نظریه ای را برای مدل کره و خورشید و سیارات به جهان نجوم اراِئه داد، مدل او نه تنها مهارت های هندسی پیشرفته را شامل می شد بلکه توجه خاصی هم به جزئیات و مشاهدات تجربی داشت که قبلا برای یونانیان بیگانه بود در مدل او کره زمین ثابت و مرکز اصلی بود و خورشید و ماه و هر یک از پنج سیاره دیگر این مدل، با مجموعه ای از کرات خیالی همراه بودند.
کشف بزرگ ائودواکسوس این بود که حرکت ترکیبی دو کره درونی میتوانست تا حدود ویژگی های برگشتی سیاره ها رو توجیه کند او نشان داد که حرکت سیاره ها که از ترکیب چرخش دو کره داخلی منتج میشد,شبیه یک حرکت منحنی وار مثل شماره (۸) لاتین بود که به حرکت “نعل اسبی” یا (hipopedde) معروف شد.
نویسنده: آرین خوشرنگ/سایت علمی بیگ بنگ
برگرفته از کتاب رقص جهان از اسطوره های آفرینش تا انفجار بزرگ/ نوشته: مارسلو گلیسر

بسیار سپاسگزار از کتاب خوبتان

جرج آلفرد لئون سارتن، یک آمریکایی – بلژیکی همه‌چیزدان، تاریخ‌دان علم و پدر می سارتن بود. وی کتاب‌هایی چون تاریخ علم، مطالعهٔ تاریخ علم و سه جلد از مجموعهٔ نه جلدی مقدمه‌ای بر تاریخ علم را به رشتهٔ تحریر درآورد