جغرافیای نظامی ایران: گیلان و مازندران

مولف این کتاب، حاج‌علی رزم‌آرا در فروردین 1280 در تهران متولد شد. چون تولدش در شب عید قربان بود، کلمه‌ی حاج را به اسم او اضافه کردند. پدرش نظامی بود و فرزندش را نیز وارد مدرسه‌ی نظام کرد. بعدها حاج علی وارد بریگاد قزاق شد و در سرکوب نهضت جنگل (گیلان) و اسماعیل سیمیتقو (کردستان) نقش ایفا نمود. به‌خاطر همین اقدامات یکی از نفرات منتخبی بود که برای تحصیل علوم نظامی عازم فرانسه گردید. در بازگشت به ایران، و پس از سرکوب عشایر شورشی لرستان با مسئولیت فرمانده تیپ لرستان، در اداره‌ی جغرافیای ارتش مشغول به کار شد و در همین سال‌ها بود که با انورالملوک هدایت (خواهر صادق هدایت) ازدواج کرد. در سال‌های بعد، هنگام یورش متفقین، ازجمله افسرانی بود که به رضاشاه ترک مخاصمه را پیشنهاد کرد. پس از شهریور بیست و بر تخت نشستن محمدرضا پهلوی، حاج علی رزم‌آرا به ترتیب به عنوان فرمانده لشکر یک مرکز، ریاست دانشکده افسری و با درجه‌ی سرلشکری به ریاست ستاد ارتش منصوب گردید. در وقایع آذربایجان در سال 1325، محمدرضا پهلوی به رزم‌آرا دستور سرکوب فرقه‌ی دموکرات را داد و او در این مورد جدیتی تام به عمل آورد. در وقایع مربوط به ملی شدن صنعت نفت، رزم‌آرا به یکی از موثرترین مهره‌های سیاسی – نظامی مبدل شده بود. ظاهرا بنا بر قولی که محمدرضاشاه در وقایع مربوط به فرقه دموکرات، به رزم‌آرا داده بود، به تاریخ 5 تیر 1329، به جای مرحوم مصدق، حکم نخست وزیری را دریافت کرد. وی در دوران کوتاه نخست وزیری خود، قصد داشت لایحه‌ی الحاقی معروف به گس – گلشائیان را از تصویب مجلس بگذراند. اما مخالفت‌های مردم، جبهه ملی، گروههای سیاسی و در راس همه، مرحوم دکتر مصدق موجب گردید وی بالاجبار این لایحه را پس بگیرد. جدیت رزم‌آرا برای تامین منافع شرکت نفت انگلیس و نیز مخالفت علنی وی با ملی شدن صنعت نفت، موجب شد تا وی در اذهان عمومی مهره‌یی انگلوفیل (طرفدار انگلستان) شناخته شده و نتیجتا دشمنی‌های بسیاری را از جانب طیف وسیعی از افراد و جریانها بر علیه خود برانگیزد. سرانجام در 16 اسفند 1329، در مسجدشاه تهران، ظاهرا به دست خلیل طهماسبی از اعضای فدائیان اسلام ترور شد. درمورد ترور رزم‌آرا ابهامات و تشکیک‌هایی صورت گرفته که امید است با گذشت زمان و کشف اسناد مربوط، چنین واقعه‌یی شفاف شود.
و اما تالیفات رزم‌آرا خاصه در جغرافیای نظامی ایران، یکی از منابع ارزنده در جغرافی ایران بوده و خواهد بود. امیدوارم در کنار این کتاب، کتاب‌های دیگر وی نیز در اختیار عموم قرار گیرد:
جغرافیای نظامی ایران: پشت کوه، آذرب‍ای‍ج‍ان‌ خ‍اوری، خراسان، خ‍ل‍ی‍ج‌ فارس، خ‍وزس‍ت‍ان، ک‍رم‍ان‍ش‍اه‍ان‌، کردستان، ش‍ه‍رس‍ت‍ان‍ه‍ای‌ م‍رزی‌، کویرهای مرکزی، ل‍رس‍ت‍ان‌، اص‍ف‍ه‍ان‌ و ب‍خ‍ت‍ی‍اری، م‍ک‍ران.