رسانه و مدیریت بحران 1

گروه نویسندگان

از یک منظر تئوریک می‌توان ادعا کرد که اساساً رسانه ها از حساس‌ترین نقاط استراتژیک در هنگام بروز بحران‌ها چه در سطح داخلی و چه در سطوح بین‌المللی می‌باشند. بنابراین اولین نکته در این بحث، مسأله مدیریت بحران است که برعهده رسانه‌ها قرار گرفته است؛ زیرا از این منظر، رسانه اولین نهادی محسوب می‌شوند که داده‌ها و خبرهایشان مورد بازبینی و ارزیابی قرار می‌گیرد و نکته دوم آن است که به‌دلیل اهمیت و حساسیت رسانه‌ها در شرایط بحرانی چگونه می‌توان با برنامه‌ریزی و سازوکارهای مناسب رسانه‌ها را به‌سمت رسالت اصلی خود یعنی حل بحران و نه تشدید بحران سوق داد.
به اعتقاد اکثر کارشناسان و تحلیل‌گران عملکرد رسانه در مواقع بحرانی نیاز به ساز و کار ویژه‌ای دارد. در این مورد، نه‌تنها باید ملزومات سخت‌افزاری مدیریت، مثل برنامه‌ریزی مدون رسانه‌ای، تشکیل تیم بحران و سازمان‌های پشتیبان رسانه را پیش‌بینی کرد، بلکه تأثیر رسانه بر افکار عمومی و سیاست خارجی در مواقع بحرانی، عملکرد رسانه‌ها در موقعیت‌های مختلف بحران، آسیب‌ها و مزایای توجه رسانه‌ها به بحران (پیش، در طول و پس از بحران) نیز به عنوان نیازمندی‌های نرم‌افزاری مدیریت باید مورد توجه قرار گیرند.
بنا به اهمیت بحث «بحران رسانه» گروه پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی پژوهشکده تحقیقات استراتژیک قصد دارد در سلسله مباحثی از منظرهای مختلف به بحث پیرامون بحران رسانه در سطح داخلی و بین‌المللی بپردازد و در نهایت نسخه و الگوی مناسبی را پس از بررسی موارد و شرایط خاص برای سیاست‌گذاران و مسئولان اجرایی کشور تجویز نماید. بدین‌منظور شماره اول این پژوهشنامه به «مدیریت بحران رسانه» اختصاص یافته است. امید است در شماره‌های بعدی ـ که به‌زودی منتشر خواهد شد ـ سایر موضوعات و دغدغه‌های موجود مورد بررسی و واکاوی قرار گیرد.
مقاله اول این پژوهشنامه اختصاص یافته است به مقاله «برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری سازمان رسانه در مدیریت فجایع طبیعی»، نوشته دکتر محمد سلطانی‌فر و محمودرضا مرتضوی. در این مقاله به اعتقاد نویسندگان برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری از مهم‌ترین اقدامات مدیریت در هر سازمان محسوب می‌شود و سازمان رسانه وظیفه تولید و توزیع پیام و از جمله اخبار را بر عهده دارد. رسانه‌های جمعی نقش مهمی در آگاهی حادثه‌دیدگان و سازمان‌های امدادی به‌منظور واکنش مناسب با بحران جاری و آتی ایفاء می‌کنند. به اعتقاد نویسندگان سازمان رسانه در صورتی می‌تواند یک عامل اثربخش برای کنترل و مهار پیامدهای مخرب فجایع و بحران‌های طبیعی (مانند زلزله شدید) شود که مدیریت آن تابع برنامه‌ریزی، انعطاف‌پذیری و تصمیم‌گیری اطمینان‌بخش باشد؛ به طوری که اولاً فرایند تولید و توزیع اخبار توسط سازمان رسانه با شرایط متغیر بحران، منطبق شود و ثانیاً تصمیم‌گیری‌های خبری بر اساس حداکثر آگاهی مدیران سازمان رسانه از نیازهای خبری حادثه‌دیدگان باشد.

مقاله بعدی تحت عنوان «مدیریت رسانه» کلیدی‌‌ترین ابزار برای «مدیریت بحران»، نوشته میثم سام‌بند و سیدمحمد قره‌باغ است . هدف اصلی این نوشتار آن است که با ارائه تصویری از بحران و مدیریت بحران نقش رسانه‌ها در کنترل و یا تشدید بحران‌ها را بررسی کرده و با معرفی شیوه‌های نوین ارتباطی در مدیریت این شرایط خاص و یادآوری نقش خبرنگاران و رسانه‌های حرفه‌ای در آن به ارائه پیشنهادی برای استفاده بهتر از رسانه‌ها برای کنترل و مدیریت بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی بپردازد.

مقاله بعدی اختصاص دارد به مقاله «نقش رسانه‌ها در مدیریت بحران‌های سیاسی» نوشته دکتر حسن سبیلان اردستانی. به اعتقاد نویسنده وسایل ارتباط جمعی، مهم‌ترین ابزار مدیریت بحران در عصر کنونی هستند به طوری که رسانه‌ها در اکثر بحران‌های سیاسی به وجود آمده نقش داشته‌اند. بدین‌منظور برای واکاوی و تشریح مدیریت بحران باید شرایط بحرانی را در سه وضعیت قبل از بحران، حین بحران و پس از بحران مورد بررسی قرار داد؛ دلیل این هم به اعتقاد نویسنده به دلیل فرایند خاص بحران‌های سیاسی از کم تا شدت فراوان است. در این نوشتار نویسنده ضمن تعاریف بحران، بحران سیاسی، نقش رسانه‌ها را در مدیریت بحران در بحران‌های سیاسی داخلی، فراملی و بحران‌های تروریستی مورد بررسی قرار می‌دهد.

«مدیریت رسانه‌ها در جوامع بحران‌زده: مطالعه موردی افغانستان» عنوان مقاله‌ای است که توسط شهرود امیرانتخابی و جواد حیران‌نیا به رشته تحریر درآمده است. در این نوشتار رسانه به‌مثابه ابزاری در نظر گرفته شده است که تحت شرایط مختلف دارای کارکردهای مختلف می‌شود. این مسأله در جوامع بحران‌زده دارای شکل‌های گوناگونی است. برای برقراری ثبات در این‌گونه جوامع احتیاج به گام‌هایی است که در سه مرحله برنامه‌ریزی و تعیین استراتژی، عملیاتی‌سازی و تضمین بقا و تداوم فعالیت‌های رسانه‌ای در مطالعه موردی کشور افغانستان مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته است. با این وجود به نظر می‌رسد که کلیه گام‌ها و مراحل پیش‌گفته تحت تأثیر وضعیت امنیتی قبل و بعد از شرایط بحرانی قرار دارد.

مقاله دیگر این پزوهشنامه تحت عنوان «مدیریت بحران در فضای سایبر و جامعه شبکه‌ای» است که توسط آقای مسعود رجبی نگاشته شده است. به اعتقاد نویسنده مقاله بین فناوری اطلاعات که روز به روز در حال توسعه است و فناوری‌های دفاع و امنیت در برابر تهدیدکنندگان فضای سایبر که با سرعت کمتری در حال توسعه است شکاف وجود دارد و مدیریت این شکاف از جمله دغدغه‌های نویسنده در این مقاله می باشد.

مقاله آخر این پژوهشنامه اختصاص دارد به مقاله «کارکرد رسانه‌ها در مدیریت بحران» نوشته خانم بهاره نصیری. این مقاله به بررسی نقش رسانه‌ها در دوران بحران می‌پردازد. به اعتقاد نویسنده رسانه‌ها به‌‌دلیل توانایی در جذب مخاطب انبوه و مشارکت در فرآیند شکل دادن به افکار عمومی طیف گسترده‌ای از مردم، نقش قابل ملاحظه‌ای در بحران‌ها و کشمکش‌های سیاسی ـ اقتصادی دارند. نویسنده بر این باور است که فعالیت ارتباطی در دوران بحران، مستلزم در نظر گرفتن چگونگی درک بحران از سوی شهروندان، تحلیل عمومی عوامل درگیر و مداخله‌کننده، نحوه عمل سایر گروه‌ها، ماهیت متغیر و تضاد و ناهمخوانی میان عوامل یاد شده است.

فهرست مقالات
پیشگفتار
برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری سازمان رسانه در مدیریت فجایع طبیعی/
دکتر محمد سلطانی‌فر ـ محمودرضا مرتضوی
«مدیریت رسانه» کلیدی‌‌ترین ابزار برای «مدیریت بحران»/
میثم سام‌بند ـ سیدمحمد قره‌باغ
نقش رسانه‌ها در مدیریت بحران‌های سیاسی/ حسن سبیلان اردستانی
مدیریت رسانه‌ها در جوامع بحران‌زده: مطالعه موردی افغانستان/
شهرود امیرانتخابی ـ جواد حیران‌نیا
مدیریت پیام رسانه؛ نظام مندی و ارزیابی یک فرایند/ شهناز هاشمی
مدیریت بحران در فضای سایبر و جامعه شبکه‌ای/ سید مسعود رجبی
کارکرد رسانه‌ها در مدیریت بحران/ بهاره نصیری