وضع حقوقی زن در جهان و طرح قانون خانواده

کتاب «وضع حقوقی زن در جهان» نوشته مهرانگیز منوچهریان و طرح ضمیمه آن با عنوان «قانون خانواده بر مبنای اصل تساوی حقوق زن و مرد» یکی از نخستین تلاش‌های جدی برای نقد و اصلاح قوانین تبعیض‌آمیز مربوط به زنان در ایران بود. این کتاب در سال ۱۳۴۲ منتشر شد و هدف آن نشان دادن تفاوت‌های فاحش میان وضعیت حقوقی زنان در ایران و کشورهای دیگر بود. نویسنده با استناد به متون حقوقی بین‌المللی و مقایسه تطبیقی، تلاش کرد نابرابری‌های حقوقی در قانون مدنی ایران را برجسته کرده و برای اصلاح آن‌ها استدلال کند.
طرح قانون خانواده که به همراه این کتاب منتشر شد، در واقع یک برنامه قانونی پیشنهادی برای اصلاح اساسی ساختار حقوقی خانواده در ایران بود. مهرانگیز منوچهریان این طرح را برای نمایندگان مجلس، مقامات دولتی و رسانه‌ها فرستاد و چندی بعد در مجله اطلاعات بانوان نیز منتشر شد. این طرح خواستار حذف تبعیض‌های حقوقی میان زن و مرد در زمینه‌هایی مانند طلاق، ارث، حضانت فرزند، مهریه، سفر زن بدون اجازه همسر، و حق کار و تحصیل بود. از جمله مهم‌ترین نکات طرح، مخالفت با چندهمسری، حذف انحصار حق طلاق برای مردان، و خواست مشارکت اقتصادی برابر زن و مرد در زندگی خانوادگی بود.
منوچهریان با استدلال‌هایی مبتنی بر عدالت، اخلاق، و حتی تفسیرهای دینی، نشان داد که اجرای برابری حقوق نه تنها مخالف شرع نیست، بلکه با اصول اسلامی نیز قابل تطبیق است. او باور داشت که احکام اجتماعی اسلام در بستر زمان و با توجه به نیازهای روز جامعه قابل بازنگری هستند و نباید با تکیه بر سنت، از پیشرفت در حوزه حقوق بشر جلوگیری کرد.
انتشار این اثر و طرح آن با واکنش‌های متفاوتی روبه‌رو شد. برخی محافل دینی به‌شدت به آن اعتراض کردند و آن را مخالف شرع دانستند، اما در میان روشنفکران و فعالان حقوق زنان، استقبال گسترده‌ای پیدا کرد. این تلاش‌ها نهایتاً زمینه‌ساز اصلاحاتی مانند قانون حمایت خانواده در دهه ۱۳۵۰ شد. مهرانگیز منوچهریان، که نخستین زن ایرانی دارای دکترای حقوق و از بنیان‌گذاران «اتحادیه زنان حقوقدان» بود، با این اثر جایگاه مهمی در تاریخ مبارزات حقوقی زنان در ایران یافت.