مولوی نامه : مولوی چه می گوید؟ - جلد 1

میدانیم مولانا در مثنوی مسایل مختلفی -مثلا جبر و اختیار- را مطرح میکند و این مسایل و بحثها در دفترهای ششگانه مثنوی پراکنده اند و ترتیب خاصی ندارند و گاه چندین بار از دید های مختلف مطرح و بر رسی می شوند. شارحان مختلف بیت به بیت شرح داده اند و از دید خودشان تفسیر کرده اندولی یک جمع بندی کلی از موضوع مورد بحث ارایه نکرده اند. علامه همایی تنها کسی است که با احاطه کامل به مثنوی به صورت موضوعی به شرح مثنوی پرداخته و نظر مولانا را در خصوص هر موضوع بررسی کرده و لب مطلب را ارایه کرده است و به طور خیلی روشن نشان داده که مولوی واقعا چه گفته. هیج کس دیگر توانایی آنرا نداشته که به این صورت به مساله بنگرد زیرا لازمه اش فهم کامل مثنوی و از حفظ داشتن آن وقرآن و اشراف به فلسه اسلامی و حدیث و فقه و ادبیات و غیره است که اینها همه در علامه همایی جمع بوده است و به قول خواجه" چون جمع شد معانی گوی بیان توان زد"

تو نگو همه بجنگند و ز صلح من چه آید
.
تو یکی نه ای.......هزاری تو چراغ خود بیافروز
.
که یکی چراغ روشن ز هزار مرده بهـــتــــــر
.
که به است یک قد خوش ز هزار قامت کوز

ای کاش می توانستیم در س های آن بزرگان را درک کنیم،
وراز صیقل دل را بفهمیم ،
و یا ای کاش معنای دل را درک میکردیم،
الان اسیر این همه درد ها وزشتی ها نبودیم
آنان که فهمیدند ،از این درد ها. رستند،
چرب وشیرین کم ده ،این مردار را
هر که تن پرورد ،رسوا می رود
چرب وشیرین ده ،ز حکمت روح را
تا قوی گردد که آنجا می رود.
درون توست اگر خلوتی و انجمنیست
برون زخویش کجا می روی ،جهان خالیست.