آیین سخنوری

آیین‌ سُخَنْوَری‌، کتابى‌ درباره سخنوری‌ و فن‌ خطابه‌ و شیوه‌های‌ آن‌، همراه‌ با گزیده‌ای‌ از خطابه‌های‌ سخنوران‌ مشهور جهان‌ به‌ زبان‌ پارسى‌، نوشتة سیاستمدار و دانشمند معاصر ایران‌ محمدعلى‌ فروغى‌ (1256-1321ش‌). این‌ کتاب‌ در 2 جلد است‌: جلد نخستین‌ در 4 مقاله‌ است‌ و مؤلف‌ آن‌ به‌ بیان‌ کلیاتى‌ دربارة فن‌ خطابه‌ و مراحل‌ و اقسام‌ و شرایط آن‌پرداخته‌ است‌. نویسنده‌در این‌جلد، سخنوری‌را به‌مشاوره‌ای‌ یا سیاسى‌، مشاجره‌ای‌ یا قضایى‌، نمایشى‌ یا تشریفاتى‌، علمى‌ و منبری‌ تقسیم‌ کرده‌ و دربارة هر یک‌ از این‌ اقسام‌ و چگونگى‌ آن‌ به‌ تفصیل‌ سخن‌ گفته‌ است‌. 3 قسم‌ اول‌ اقسامى‌ است‌ که‌ در کتاب‌ خطابة ارسطو و آثار پیروان‌ او دربارة آنها بحث‌ شده‌ و قسم‌ چهارم‌ (علمى‌) و پنجم‌ (منبری‌) را او خود بر این‌ اقسام‌ افزوده‌ است‌. وی‌ با احاطه‌ای‌ که‌ بر آثار ادبى‌ و فلسفى‌ اروپایى‌، اسلامى‌ و ایرانى‌ داشته‌، به‌ خوبى‌ از عهدة تبیین‌ نظریات‌ خود بر آمده‌ و در مواردی‌ نیز برای‌ توضیح‌ مقاصد خود از اشعار سرایندگان‌ پارسى‌ زبان‌ دلیل‌ و شاهد آورده‌ است‌.
موضوع‌ جلد دوم‌ تاریخ‌ سخنوری‌ در اروپاست‌. نویسنده‌ بحث‌ خود را از بررسى‌ سخنوری‌ در یونان‌ قدیم‌ آغاز کرده‌ و پس‌ از شرحى‌ دربارة سخنوری‌ در روم‌ قدیم‌ و در میان‌ آبای‌ مسیحى‌، رشتة بحث‌ را به‌ اروپای‌ قرون‌ وسطى‌ و جدید کشانده‌ است‌ و در ذیل‌ هر فصل‌ نمونه‌هایى‌ از خطابه‌های‌ سخنوران‌ مشهور تاریخ‌ اروپا، همچون‌ دموستنس‌1، سیسرون‌2، بوسوئه‌3، فنلون‌4 و چند تن‌ دیگر از خطیبان‌ مغرب‌ زمین‌ افزوده‌ است‌. آیین‌ سخنوری‌ در موضوع‌ خود یکى‌ از کتابهای‌ سودمند زبان‌ پارسى‌ است‌ و خواننده‌ را با سیر و تحول‌ این‌ فن‌ در اروپا آشنا مى‌کند، ولى‌ در فصول‌ مربوط به‌ فن‌ سخنوری‌ در اروپای‌ جدید تقریباً تنها از سخنوران‌ فرانسه‌ گفت‌ و گو کرده‌ و از کشورهای‌ دیگر مغرب‌ زمین‌ ذکری‌ به‌ میان‌ نیاورده‌ است‌. دربارة سخنوران‌ ملتهای‌ شرقى‌ و اسلامى‌ نیز جز اشاراتى‌ کوتاه‌ چیزی‌ در این‌ کتاب‌ دیده‌ نمى‌شود و نویسنده‌ خود بدین‌ کمبود معترف‌ است‌ (2/261). نثر کتاب‌ همانند سایر آثار محمدعلى‌ فروغى‌، فصیح‌ و روشن‌ و از نمونه‌های‌ خوب‌ فارسى‌ نویسى‌ جدید و معاصر به‌ شمار مى‌رود.
جلد اول‌ این‌ کتاب‌ در 1316ش‌ به‌ سرمایة وزارت‌ معارف‌ وقت‌ و جلد دوم‌ در 1318ش‌ در تهران‌ به‌ چاپ‌ رسیده‌ و پس‌ از آن‌ نیز چند بار دیگر در تهران‌ تجدید چاپ‌ شده‌ است‌.