نهادها و اندیشه های سیاسی در ایران و اسلام

کتاب حاضر در حقیقت جزوه درسی مرحوم عنایت برای تدریس درس "اندیشه های سیاسی در ایران و اسلام" در سال های اواخر دهه 1340 می باشد. این جزوه در حقیقت تاریخ نیست، بلکه بررسی سازمان های اجتماعی و سیاسی ایران باستان است. اینکه حکومت چگونه تشکیل می شده، سازمان آن چگونه بوده و حدود اختیارات و وظایف آن چگونه تعیین می شده است. مباحث دیگر بخش نخست جزوه را مطالبی پیرامون آیین زرتشت، رابطه آن با قدرت سیاسی، جنبش های مزدک و مانی و بررسی آرای آنان تشکیل می دهد. بخش دیگر آن در خصوص روش تاریخ نگاری مسلمین است که شامل وجوه اشتراک مورخین مسلمان با مورخین پیش از اسلام و مقایسه روش های آنان با یکدیگر می باشد. عنایت به خصوص در این بخش می خواهد نشان دهد که مورخین ایرانی بعد از اسلام، چگونه تلاش می کرده اند که میان دو عنصر ایرانیت و اسلامیت پیوند زده و این دو را با یکدیگر تلفیق دهند.
بخش دوم این جزوه در خصوص اندیشه سیاسی در اسلام می باشد. در این بخش کیفیت کار به وضوح بالا رفته است، زیرا عنایت وارد حوزه ای شده است که تخصص اصلیش می باشد و با مهارت و در عین حال سبک سلیس و روانش به بررسی و معرفی آرای سیاسی در میان رگه ها و فرق مختلف اسلامی و اندیشمندان مسلمان می پردازد.
بخش سوم جزوه در حقیقت ضمیمه مفصلی در خصوص برخی از اصطلاحات و طبقه بندی های اجتماعی ایران قبل از اسلام است. این ضمایم عمدتاً ترجمه بخش هایی از مقاله "گئوویدن گرن" در خصوص فئودالیسم ایرانی می باشد که آن مرحوم بعضاً مطالبی را خود بر آن افزوده است. متاسفانه این بخش کامل نیست. اما از آنجا که مطالب این قسمت بیشتر جنبه اطلاعات فنی و آشنایی با اصطلاحات را دارد، چندان لطمه ای به اصل جزوه وارد نمی سازد.
اگر چه این جزوه درسی بیش از چهل سال پیش توسط مرحوم حمید عنایت تدوین یافته است، مانند هر اثری که از بنیه علمی نیرومند برخوردار باشد، و فارغ از تعصبات حقیقت گریزانه و سکه های رایج زمانه نوشته شود از طراوت و تازگی مطالب آن هیچ کاسته نشده است و اطلاعات مفیدی پیرامون تاریخ اجتماعی ایران قبل از اسلام و اندیشه سیاسی در اسلام در اختیار دانشجویان و پژوهشگران اسلام و ایران قرار می دهد.