برهان

.
فلسفه، علم است وظیفه آن عبارت است از بحث در باب موضوعات و مسائل و مبادى علوم؛ و ارائه ملاک معرفت یقینى و تمیز علم یقینى از غیر یقینى؛ هم چنین در برهان در باب روش‏ها و راه‏هاى کسب معرفت یقینى نیز بحث مى‏شود. یکى دیگر از مباحث اصلى برهان بحث در باب مسئله بسیار مهم تجربه و استقراست، که در ضمن آن فرق بین این دو آشکار مى‏شود.
انتقال برهان از علمى به علم دیگر که در حقیقت ارتباط علوم با یکدیگر به این مسئله مربوط است از مباحث اصلى برهان است و در این کتاب حاضر نیز به این مسئله پرداخته شده است. اشتراک و اختلاف علوم و ملاک این دو نیز از مباحث برهان است و طى آن ملاک این دو ارائه مى‏شود و بیان مى‏گردد که هر گونه اختلاف علوم در حقیقت به اختلاف موضوع‏هاى آن‏ها بر مى‏گردد. از مباحث دیگر برهان مسئله ضروریّات و اقسام آن‏ها و نسبت آن‏ها با یکدیگر و با واقعیت است، واین مسئله‏اى است که از اهمیت درجه اول برخوردار است. حس و محسوسات و نقش‏ ضرورى آن‏ها در کسب معرفت و این که ادراک حسى منشأ اصلى هرگونه معرفت اکتسابى است مسئله‏اى است که باز در برهان بررسى مى‏شود. اقسام برهان و چگونگى تألیف آن‏ها و نوع مقدمات آن‏ها و شرایط هر کدام براى تولید معرفت، همه از مباحث برهان است. همه مى‏دانند که مسائلى از این دست، همه، به حوزه فلسفه علم و علم‏شناسى فلسفى مربوط است.
نخستین رساله‏اى که با اسم برهان شناخته شد تحلیلات ثانوى ارسطوست؛ پس از آن فیلسوفان مسلمان، به ویژه فارابى و ابوعلى سینا و خواجه نصیر الدین طوسى و مرحوم علامه طباطبائى به ترتیب در باب این موضوعات رساله برهان نوشته‏اند (و البته در همه آثار منطقى که در عالم اسلام تولید شده‏اند، برهان یکى از بخش‏هاى اصلى صناعات پنج گانه است).
مرحوم استاد علامه طباطبائى در کتاب حاضر با رعایت موازین تلخیص رساله جامعى در فن برهان تصنیف کرده است که همه ابواب آن را شامل است.
این رساله پیش از این در کتاب رسائل سبعه از سوى بنیاد علمى و فکرى استاد علامه سید محمد حسین طباطبائى با همکارى نمایشگاه و نشر کتاب در مهرماه 1362 به چاپ رسیده است. این نسخه چاپى، که ما در پانوشت‏هاى متن عربى تصحیح حاضر با کلمه «المطبوع» به آن ارجاع داده‏ایم، داراى افتادگى‏هاى بسیار و غلطهاى چاپى بسیار است. براى نمونه، صدر و ذیل فصل دوم از مقاله دوم داراى افتادگى‏هاى بسیار است و همه مطالب فصل چهارم تحت عنوان فصل سوم آمده، و کلّ مطالب فصل سوم اصلًا از قلم افتاده است!
متنى که در این چاپ به خوانندگان عرضه مى‏شود، بر اساس یک نسخه خطى تهیه شده است که در 1341 هجرى شمسى به درخواست استاد صائنى زنجانى از روى دست خط مبارک مرحوم استاد علامه طباطبائى قدس سره استنساخ شده است.
ما در نوشت‏ها با صرف «خ» به این نسخه ارجاع داده‏ایم. این نسخه خطى را استاد مرحوم صائنى زنجانى از شاگردان نزدیک مرحوم استاد علامه طباطبائى قدس سره با کمال عطوفت در اختیار این نگارنده قرار داده است. رحمت خداوند بر آن استاد محترم.
در این ویرایش، نخست متن عربى در فصل به طور یکدست و مطابق با دست خط مبارک حضرت استاد آماده شد و سپس نگارنده آن را به فارسى برگرداند و سعى شد عبارات فارسى از حدود متن عربى بیرون نرود و از نقل به معنا پرهیز شود. این شیوه بیشتر براى دانشجویانى که بخواهند ترجمه را با متن عربى مقابله کنند البته سودمند خواهد بود. سپس در بخش یادداشت‏ها جاهاى دشوار متن اند که توضیح داده شد تا شاید کار دانشجویانى که این کتاب را مى‏خوانند اندکى آسان‏تر شود؛ امیدوارم این کار کوچک مورد پسند خاطر دانشجویان باشد.موفقیت در انجام این خدمت لطف خداوند متعال است، و من او را ستایش مى‏کنم و سپاس مى‏گویم، و درود مى‏فرستم بر پیامبر عزیز اسلام حضرت محمد بن عبدالله صلى الله علیه و آله و سلم.