رهایی از تکبر پنهان

فرازهایی از متن کتاب «رهایی از تکبر پنهان» نوشتۀ حجت الاسلام و المسلمین پناهیان را در ادامه می‌خوانید:

بیش از دشمنان حق که با تکبر نابود شده‌اند، طرفداران حق باید از وجود تکبر پنهان در خود بترسند
• بیش از دشمنان حق که با تکبر نابود شده‌اند، طرفداران حق باید از وجود تکبر پنهان در خود بترسند، چون سرانجام وجود تکبر پنهان در آدم‌های خوب، سرنوشت 6000 سال عبادت ابلیس است.
• اینکه چرا صفت زشتی مثل تکبّر بر انسان پوشیده می‌ماند، پاسخ پیچیده‌ای ندارد؛ وقتی به پاک شدن روحمان از صفت تکبّر اهمیت ندهیم، آن را نمی‌بینیم. یعنی وقتی نمی‌خواهیم آن را ببینیم، نمی‌بینیم. این خیلی ساده است. باید به آن اهمیت بدهیم و درون خود را بکاویم تا پیدایش کنیم. هرچند مقدارش در وجود هر کسی متفاوت است، ولی بعید است که اصلاً نباشد.
• یکی از دلایل پنهان ماندن تکبّر، آثار اجتماعی آن است. وقتی انسان می‌بیند همه از آدم متکبّر متنفرند، خب عاقلانه‌تر است تکبّر خود را پشت لبخند ملیح و متواضعانه‌ای پنهان کند. بعد کم‌کم خودِ او هم باور می‌کند تکبّر ندارد. فقط خدا می‌داند چه زمانی این تکبر بروز پیدا کرده و صاحبش را بیچاره می‌کند.باید با تکبّر مثل یک بیماری مرموز و پنهان برخورد کنیم

• باید با تکبّر مثل یک بیماری مرموز و پنهان برخورد کنیم، به دنبال علائم این بیماری در خودمان باشیم و از سلامت خود محافظت نماییم. باید گوش به زنگ باشیم و تا کوچک‌ترین علامت این بیماری را در خود مشاهده کردیم، به مبارزه با آن برخیزیم.

• تکبّر پنهان، علاوه بر اینکه یک عیبِ بزرگ و خطرناک است، یک بیماریِ پیچیده و عجیب نیز هست. چون کسی‌که تکبّر پنهان دارد، غالباً نمی‌پذیرد که این عیب در درونش وجود دارد و این مسأله سببِ پیچیده‌تر شدنِ موضوع می‌شود. شاید چون تکبّر پیش همۀ انسان‌ها زشت و ناپسند است و همه از تکبّر بَدِشان می‌آید، معمولاً کسی حاضر نیست به وجود آن در درون خود اعتراف کند؛ و به همین راحتی، انسان در تشخیص تکبّر دچار اشتباه می‌شود.

مظاهر تکبّر پنهان/ اصرار قرآن در بیان نشانه‌های متکبرین
• شاید یکی از مهم‌ترین دلایل پنهان ماندن تکبّر، عدم آگاهی از مظاهر تکبّر باشد. خیلی‌ها چون با نشانه‌های تکبّر آشنا نیستند، نه این صفت را در خود می‌یابند و نه در دیگران.

• البته بعضی‌ وقت‌ها ممکن است یکی از مظاهر تکبّر و یا مشابه آن را در کسی ببینیم، ولی واقعاً تکبّری در آن فرد وجود نداشته باشد، بلکه در اثر عوامل دیگری مثل ساده‌لوحی این وضعیت پدید آمده باشد، که در این صورت باید مواظب باشیم او را متهم به تکبّر نکنیم.

• چه کسی تکبّر پنهان دارد؟ کسی که علائم تکبّر را در رفتار خود دارد، ولی وجود تکبّر را انکار می‌کند. به همین دلیل باید به بحث «آثار تکبّر» خیلی دقت کرد. وجود «نشانه‌های» تکبّر خیلی مهم‌تر از «احساس» تکبّر است. چون انسان می‌تواند خود را فریب بدهد و تکبّر خود را احساس نکند.
• در قرآن کریم خداوند متعال در آیات متعددی به بیان نشانه‌های رفتاری متکبّرین می‌پردازد، این اصرار قرآن در بیان نشانه‌ها امری قابل تأمل است.

• تکبّر پشت سر رفتارهایی پنهان می‌شود که ما ممکن است آنها را نشناسیم، لذا خداوند متعال برخی از این رفتارها را در قرآن کریم ذکر می‌فرماید: «یَسْمَعُ آیاتِ اللَّهِ تُتْلى‏ عَلَیْهِ، ثُمَّ یُصِرُّ مُسْتَکْبِراً کَأَنْ لَمْ یَسْمَعْها؛ فَبَشِّرْهُ بِعَذابٍ أَلیمٍ؛ پیوسته آیات خدا را مى‏شنود که بر او تلاوت مى‏شود، امّا از روى تکبّر اصرار بر مخالفت دارد گویى اصلاً آن را هیچ نشنیده است چنین کسى را به عذابى دردناک بشارت ده!)» اصرار بر نشنیده گرفتن؛ این یک رفتار متکبّرانه است.

بهانه‌جویی و مجادلات بی‌پایه و پرتوقعی‌های بی‌جا، از مظاهر تکبّر پنهان

•بهانه‌جویی و مجادلات بی‌پایه و پرتوقعی‌های بی‌جا، همه مظاهری از تکبر پنهان هستند که در رفتار متکبّران دیده می‌شوند: «وَ قالَ الَّذینَ لایَرْجُونَ لِقاءَنا لَوْلا أُنْزِلَ عَلَیْنَا الْمَلائِکَةُ أَوْ نَرى‏ رَبَّنا؟ لَقَدِ اسْتَکْبَرُوا فی‏ أَنْفُسِهِمْ وَ عَتَوْا عُتُوًّا کَبیراً؛ کسانى که امیدى به دیدار ما ندارند (و رستاخیز را انکار مى‏کنند) گفتند: «چرا فرشتگان بر ما نازل نشدند و یا پروردگارمان را با چشم خود نمى‏بینیم؟!» آنها درباره خود تکبّر ورزیدند و طغیان بزرگى کردند.»

• معلوم نیست چرا خداوند متعال این قدر اصرار دارد که به ذکر جزئیات رفتار متکبّران بپردازد؟ شاید این اصرار به این دلیل است که ما بدانیم پشت این رفتارها چه تکبّری پنهان شده است، شاید هم برای ابراز شدت انزجار حضرت حق نسبت به این گونه رفتارهای متکبّران باشد: «وَ إِذا تُتْلى‏ عَلَیْهِ آیاتُنا وَلَّى مُسْتَکْبِراً کَأَنْ لَمْ یَسْمَعْها، کَأَنَّ فی‏ أُذُنَیْهِ وَقْراً فَبَشِّرْهُ بِعَذابٍ أَلیمٍ؛ هنگامى که آیات ما بر او خوانده مى‏شود، مستکبرانه روى برمى‏گرداند، گویى آن را نشنیده است گویى اصلاً گوش‌هایش سنگین است، او را به عذابى دردناک بشارت ده.»