کنسول در شرق: خاطرات کنسول انگلستان از زندگی سیاسی خود و انقلاب مشروطیت ایران

تعداد صفحات: 436

کتاب حاضر یکی از اسناد مهم در رابطه با انقلاب مشروطیت ایران است.
آلبرت چارلز راتیسلاو (۱۹۳۸ ۱۸۶۲) از ماموران کنسولی دیرپای بریتانیا بود که از سال ۱۸۸۳ که در انتخابات ورودی وزارت خارجه آن کشور پذیرفته شد. تا زمان بازنشستگی اش در آوریل دهه ۱۹۲۰ یکسره در مأموریت های کنسولی و سیاسی انجام وظیفه کرد. در این مدت طولانی که از چهل سال متجاوز بود، راتیسلاو عمدتا در شرق (عثمانی/ ترکیه، عراق پیش از استقلال، و ایران) ماموریت داشت. مدت ماموریت های او در مناطق غیرشرقی (سالونیک، بلغارستان، وجزیره کرت در زمان جنگ جهانی اول) مجموعا از ده پانزده سال بیشتر نبود.
بنابراین، به خاطر طول مدت خدمت در شرق، ماموری بود که قاعدتا به زیروبم های سیاست بریتانیا در شرق آشنایی داشته و گاه از بازیگران آن محسوب می شده است.
«مطالب این کتاب، که فاصله زمانی بین ۱۸۸۱ تا ۱۹۲۰ را در بر می گیرد، انتقال دهنده روح یک زمانه است. زمانه ای که در آن شاهد اتفاقات بزرگ بین المللی در صحنه اروپا، خاورمیانه و جهان هستیم.... این کتاب روایت آخرین دهه های دوره ویکتوریا در انگلستان است.... آخرین روزهای امپراتوری عثمانی .... جنبش ترکان جوان، جنبش مشروطه در ایران.... و سرانجام جنگ جهانی اول»
بدیهی است از چنین خاطراتی نمی توان انتظار داشت که بازگوکننده همه مسائل و ترفندهای سیاسی، آن هم در مورد امپراتوری گسترده و با نفوذی چون بریتانیا باشد. این کتاب، در واقع، عمدتا نوعی سفرنامه است. به راستی هم شاید نمی توان متوقع بود که ماموری سیاسی، حتی اگر از کنه تمام ماجراها و رقابت ها و زودوبندها نیز آگاه باشد، همه آنچه را می داند فاش کند، یا اساسا مجاز به چنین کاری باشد. از همین رو، از مجموع این کتاب (خاطرات زندگی روزمره و تفریحات ورزشی و شکار و رفت و آمدها و توصیف هایی مختصر از شهرها و وضع زندگی مردم) فقط مواردی نسبتا اندک درباره جریانات سیاسی بالفعل می توان استخراج کرد: که البته به خصوص آنچه درباره روزهای نهضت مشروطیت در تبریز و آذربایجان می گوید غنیمت است.