تاریخچه مکتب پان ایرانیسم

بیش از هفتاد سال است که واژه پان ایرانیسم وارد فرهنگ اجتماعی سیاسی میهن ما شده است. برای نخستین بار دکتر محمود افشاریزدی در سال ۱۳۰۶ این واژه را به کار برد. سپس در سال ۱۳۱۱ به شرح و بسط آن پرداخت و بعد در سال ۱۳۲۴، "پان ایرانیسم" در قالب یک مکتب فرهنگی، به جامعه ایران عرضه شد. در سال ۱۳۲۶، بر پایه این اندیشه یک مکتب فکری بنیان‌گذاری گردید و مسئله شکل سیاسی به خود گرفت.
بخش نخست کتاب تاریخچه مختصری است از مراحل و مناطق جدا شده از ایران، از دوران قاجار به بعد.
بخش دوم اشاره‌ای است به تلاش‌های مردم مناطق جداشده (نخجوان، جمهوری آذربایجان، سرخس) برای الحاق به سرزمین اصلی (ایران).
در بخش سوم از سرچشمه اندیشه‌های پان ایرانیسم گفت و گو می‌شود.
نگارنده در بخش چهارم مفهوم "پان" و زمینه‌های شکل‌گیری اندیشه پان ایرانیسم را توضیح می‌دهد.
بخش پنجم درباره "انجمن" به عنوان نخستین تشکل رسمی پان ایرانیست‌ها است.
بخش ششم به چگونگی پدید آمدن "مکتب پان ایرانیسم" و سرگذشت آن مربوط می‌شود.
در بخش هفتم از اصول و بنیان‌های فکری و ایدئولوژیکی مکتب پان ایرانیسم صحبت به میان آمده، درباره آرمان و دکترین این مکتب توضیحاتی آورده شده و سرانجام راه‌های مبارزه و چگونگی و ماهیت آن از نظر پان ایرانیسم تبیین شده است.
آخرین بخش کتاب درباره سرنوشت و پایان کار مکتب و حزب "پان ایرانیسم" است. با توجه به اینکه محور اصلی اندیشه و انگیزه اساسی شکل‌گیری تفکر و حزب پان ایرانیسم، جلوگیری از جدا شدن مناطق بیشتری از ایران و تلاش برای بازگرداندن مناطق جدا شده به میهن و به طور کلی حفظ و گسترش وحدت و تمامیت ارضی کشور بوده، در پایان کتاب یازده پیوست افزوده شده که نیمی از صفحات کتاب را به خود اختصاص داده و شامل این موارد است: قرارداد گلستان؛ قرارداد ترکمان‌چای؛ پهنه سرزمین‌های جدا شده در اثر قردادهای گلستان و ترکمان‌چای؛ قرداد پاریس؛ قردادنامه آخال؛ پهنه سرزمین‌های جدا شده در شرق ایران؛ حق استرداد اراضی؛ قرارداد مودت (۱۹۲۱)؛ ایران و افغانستان از لحاظ وحدت سیاسی تاریخی؛ قلمرو زبان فارسی؛ فرمان رئیس.