کلمات الشعرا

مصحح: علیرضا قزوه

محمد افضل سرخوش:

محمد افضل سرخوش ،متوفی به سال 1127 هـ ، شاگرد میرزا محمد علی هاهر ( م . 1089 هـ) و از یاران شیخ ناصر علی سرهندی بود. «خوشگو» در تذکره ی خود نویسد که کلیات سرخوش در حدود چهل و پنج هزار بیت است. به قول مؤلف گل رعنا سر خوش دو دیوان ترتیب داده، یکی شعر قدیم،و دیگر شعر جدید مشتمل بر قصاید و غزلیات و رباعیات و غیره. چند مثنوی هم دارد از آنجمله مثنوی « نور علی نور» در تقلید مثنوی مولوی، مثنوی « حسن و عشق» مشتمل بر داستان سسی و پنون ، «ساقینامه»، مثنوی «قضا و قدر» مثنوی درتعریف خسخانه، مثنوی در بعضی خصوصیات هندوستان و جنگنامه محمد اعظم شاه. در بدیهه گوئی مهارت خاصی داشت. «رباعیات او خیلی معانی تازه دارد و بسیار عارفانه گفته»


کلمات الشعرا:

دربردارنده شرح حال سرایندگان مشهور و غیر مشهور دورة پادشاهی جهانگیر (1014 – 1037 ق) تا روزگار حکمرانی اورنگزیب (1068 – 1118 ق) است. تاریخ تألیف آن چنانکه از نام کتاب برمیآید، سال 1093 ق است و سرخوش بعداً نیز مطالبی بر آن افزوده. ترتیب تراجم الفبایی است و از الهیهمدانی آغاز شده و به یحیی کاشی پایان یافته. بیشتر سرایندگان معرّفی شده در این تذکره هندیاند و یا اینکه در این سرزمین سکونت داشتند. سرخوش با شماری از این شعرا ارتباط داشته و اطّلاعات موثق از آنها به دست داده است. او در تألیف این تذکره به "گلشن فطرت" فطرت مشهدی (درگذشتة 1101 ق) و "منتخبات" راسخ سرهندی (درگذشتة 1107 ق) و ماهر اکبرآبادی (درگذشتة 1089 ق) توجه نموده است.
تذکرة کلمات‌الشعرا از مهمّ‌ترین و ارزشمندترین تذکره‌های شعری فارسی نوشته شده در سرزمین هندوستان در پایان قرن یازدهم و اوایل قرن دوازدهم است.