دیوان شاپور تهرانی

خواجه شرف الدین شاپور(ارجاسب)تهرانی‌ رازی از شاعران نامی اواخر قرن نهم و اوایل قرن‌ دهم هجری است.در مورد او می‌نویسند که به‌ جودت طبع سلیم و حدت ذهن مستقیم معروف‌ و صاحب اخلاق حمیده و صفات پسندیده و سرآمد شعرای زمان خود بوده است.علاقه و ارادتش به‌ خاندان عصمت و ظهارت-علیهم السلام-از جای جای اشعارش آشکار و هویداست.

دیوانش که از آثار ارزشمند اوست به تصحیح‌ دکتر یحیی کاردگر و به همت کتابخانه مجلس‌ شورای اسلامی در دسترس علاقه‌مندان به شعر و ادب پارسی قرار گرفت.مصحح محترم در مقدمهء بیش از 100 صفحه‌ای خود توانسته تا حدودی‌ ابعاد و زوایای مختلف حیات شاعر و سبک اشعار وی را در این دیوان تبیین و روشن سازد.

اما فهرست اجمالی مطالب این کتاب که به‌ همت مصحح محترم آن تنظیم شده عبارتست‌ از:سرآغاز سخن و مقدمه مصحح،اوضاع سیاسی‌ ایام حیات شاپور،شرح احوال و آثار شاپور،سبک‌ شعر شاپور،معرفی نسخه‌های استفاده شده،شیوهء تصحیح دیوان،غزلیات،قصاید،ترجیع‌بندها، مثنویات،رباعیات،تعلیقات،شیوه رسم الخط، تصاویر نسخه‌های خی و فهرست‌ها.

مصحح محترم در مقدمه(صص 36-38) یادآور شده است که تعداد ابیات دیوان موجود که‌ حاصل مقابلهء هشت نسخه دیوان اوست،4309 بیت است.اشعار شاپور در دیوان حاضر عبارتند از:

1-غزلیات:قسمت عمده اشعار شاپور،بنا به‌ ویژگی عصر صفویه،غزل است که در این دیوان‌ شامل 484 غزل و جمعا 2918 بیت است.مضامین‌ اصلی غزلیات،مضامین غنایی و عاشقانه است.

2-قصاید:که شامل 17 قصیده و جمعا 730 بیت است که محتوا و مضامین عمدهء این قصاید، ستایش خاندان عصمت و طهارت و مدح‌ پادشاهان و وزرای عصر است.

3-مصنوی خسرو شیرین:که شامل 235 بیت که به تقلید از مثنوی خسرو شیرین نظامی و در وزن«مفاعلین،مفاعلین،فعولن»سروده شده، هرچند که شاعر موفق به اتمام این مثنوی نشده‌ است.

4-ترجیع‌بند:دو ترجیع‌بند با 208 بیت که‌ دارای مضامین عاشقانه هستند و به تقلید از ترجیع‌بندی سعدی سروده شدند.

5-رباعیات:شامل 109 رباعی با معانی و مضامین گوناگون.

به هر روی شعر شاپور،شعری است که پیوندی‌ عمیق با سنت‌های شعر فارسی دارد و نشان هر یک از سبک‌های شعر فارسی در قالب‌های‌ مختلف شعر او آشکار اشت.

در قصیده غالبا تحت تاثیر از رقی،انوری،خاقانی‌ و کمال الدین اسماعیل است و در مثنوی شیوه‌ نظامی را در پیش گرفته و در ترجیع‌بند و غزل‌ پیرو سعدی،حافظ و بابافغانی است که مصحح‌ این اثر در مقدمه(صص 49-66)بهمقایسهء اشعار شاپور با اشعار شاعران مذکور پرداخته است.

از دیوان شاپور تهرانی نسخه‌های متعددی در ایران،هند و اروپا یافت می‌شود که مصصحح این اثر در تصحیح از هشت نسخهء خطی کتابخانه‌های‌ مجلس شورای اسلامی،مرکزی دانشگاه تهران، ملیملک و سلطنتی کاخ گلستان بهره جسته‌ است که قدیمی‌ترین نسخهء این دیوان به شماره‌ نسخه 13258 متعلق به کتابخانه مجلس شورای‌ اسلامی است که احتمالا در زمان حیات شاعر نوشته شده و به تاریخ 1042 هـ.کتابت شده است.