جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی

جغرافیاى تاریخى سرزمین‌هاى خلافت شرقى ترجمه‌اى است از کتاب)erahpilac nretsat eht fo dnal eht(اثر گاى لسترپنج که به اهتمام آقاى محمود عرفان صورت گرفته است.
جغرافیاى تاریخى؛ شامل بازسازى گذشته، به شیوه بررسى سلسله وقایع در یک زمان یا ارزیابى آنها با توجّه به تحوّلات تاریخى گذشته است(از کتاب جغرافیاى تاریخى کشورهاى اسلامى دکتر قرجانلو) و منظور(مقصود) از خلافت شرقى، به خلافت خلفاى راشدین، اموى و عباسى است که مرکز دستگاه آنها شرق زمین (عربستان، عراق و شام) بود و چون یکى از افراد خاندان اموى از شام به اسپانیا رفت، خلافتى ترتیب داد و تا چندین سال اولاد او به نام خلفاى اسلامى فرمانروایى داشتند و جنگ کردند، خلافت آنها را خلافت غربى نامیدند.
لسترپنج، خاورشناس مشهور انگلیسى در مقدمه مى‌گوید، در صفحات این کتاب سعى شده که عصاره نوشته‌هاى همه جغرافى‌دانان و مورخان عرب ایرانى و ترک از آغاز فرمانروایى مسلمانان تا هجوم تیمور را پس از تلخیص و مقایسه با یکدیگر و حذف و تصحیح مکرّرات و زواید آن، مجموعه‌اى فراهم آورد که اطلاعات مفید و جامعى از اوضاع جغرافیایى ایران، ترکیه، بین‌النهرین، سوریه، آسیاى مرکزى و... در قرون وسطى و تحولات بعدى در دسترس خوانندگان قرار دهد.
مؤلف کتاب فوق را در سال 1905 میلادى، به زبان انگلیسى انتشار داد و ترجمه فارسى آن در بهمن ماه آن سال 1337ش انجام یافته است.
اثر فوق داراى دو مقدّمه (مؤلف و مترجم)، فهرست اسامى جغرافى‌نویسان مسلمان و 34 فصل مى‌باشد.
در مقدّمه مترجم، اوّل شرح زندگانى مؤلف به طور مختصر و سپس توضیحاتى در رابطه با کتاب فوق و ترجمه ارائه شده است.
مؤلف در مقدمه اثر، از فرآیند تدوین کتاب صحبت و بیان مى‌کند، از آنجا که جغرافى‌نویسان و مورخان اسلامى آنچه را که در مورد جغرافیاى کشورهاى اسلامى در صفحات کتب خود جمع‌آورى نموده بودند؛ امّا استفاده از همه این کتب، به علت پراکندگى نسخ خطى و نفیس آنها در کتابخانه‌هاى سراسر جهان و نیز به سبب اغلاط و اختلاف بیان نسخ متعدد هر کتاب، براى طالبین سیار دشوار مى‌نمود، لذا این مجموعه را فراهم نمود. این اثر را متمّم نوشته دیگر خود «بغداد در زمان فرمانروایى عباسیان که قبلا در سال 1900 میلادى منتشر نموده بود، قرار داد. مؤلف در مقدمه یادآور مى‌شود، براى اینکه حجم کتاب زیاد نشود، از ذکر جغرافیاى عربستان و دو شهر مکه و مدینه خوددارى نموده است و مطالبى دیگرى را هم در خصوص این اثر یادآور مى‌شود.»
فصول 34 گانه کتاب که فصل اول دریاچه نامیده شده است، در آن تألیفات جغرافى‌نویسان عرب به طور اجمال معرفى شده است و در سى و سه فصل دیگر اوضاع جغرافیایى عراق(سه فصل)، جزیره (در فصل)، فرات علیا، روم یا آسیاى صغیر(و فصل)، آذربایجان، گیلان و ایالات شمال باخترى ایالت جبال (سه فصل)، خوزستان، فارس(چهار فصل)، کرمان (دو فصل)، سیستان، قهستان، قومس و طبرستان و گرگان، خراسان (چهارفصل)، ماوراء النهر، خوارزم، سند و ایالات رود سیحون آمده است.