فرهنگ فارسی عمید

تألیف: استاد حسن عمید
جیبی
حسن عمید در نیمهٔ دوم سده ۱۲ هجری خورشیدی، در شهر مشهد چشم به جهان گشود. او تحصیلات خود را نیز در همان شهر انجام داد. عمید در جوانی عضو انجمن ادبی شد و کار روزنامه‌نگاری، نویسندگی و فرهنگ‌نویسی را از همان سال‌ها آغاز کرد. او در نشریهٔ خراسان مطلب می‌نوشت. از جمله مهمترین فعالیت‌های روزنامه‌نگاری حسن عمید در مشهد، مدیریت سالنامهٔ خراسان و روزنامهٔ طوس بود. وی در سال ۱۳۱۳ چاپ روزنامه طوس را به صورت هفتگی در مشهد آغاز کرد. او سال‌ها در خراسان به پیشهٔ روزنامه‌نگاری‌اش مشغول بود.
به دنبال اشغال ایران در جنگ جهانی دوم، که طی آن شهر مشهد به دست نیروهای اتحاد جماهیر شوروی افتاد، شوروی‌ها عمید را از مشهد اخراج و به تهران تبعید کردند. در پی این اقدام، عمید با دفتر نخست وزیری ایران، نامه‌نگاری کرده و خواستار دادن اجازهٔ بازگشت به مشهد به خاطر گرفتاری‌های خانوادگی‌اش می‌شود که اسناد این نامه‌نگاری در کتاب «اسنادی از احزاب سیاسی در ایران (۱۳۲۰‎-۱۳۴۰هـ.ش)» به چاپ رسیده‌است.

حسن عمید چندین دهه از عمر خویش را صرف پژوهش دربارهٔ فرهنگ واژگان و فرهنگ‌نویسی کرد. او در این سال‌ها چندین فرهنگ واژگان فارسی نوشت که پرآوازه‌ترینشان، فرهنگ عمید است. عمید در سال ۱۳۵۵ خورشیدی، بابت واگذاری کلیه حقوق نشر همه فرهنگ‌هایش به عبدالرحیم جعفری، مالک و گردانندهٔ انتشارات امیرکبیر، یکی از بالاترین رقم‌های پرداخته‌شده به یک مؤلف ایرانی به‌عنوان حق تألیف مقطوع را، که برابر با یک میلیون تومان بود، دریافت کرد.

حسن عمید سرانجام در شهریور ماه سال ۱۳۵۸ درگذشت.
فرهنگ عمید واژه‌نامه‌ای دوجلدی است، شامل واژه‌های فارسی و لغات عربی و اروپایی به کار رفته در زبان فارسی و اصطلاحات ادبی و علمی که به دست حسن عمید نوشته شده‌است. این واژه‌نامه نخستین بار در سال ۱۳۴۲ هجری خورشیدی با سرمایهٔ کتابخانه ابن سینا چاپ شد. حسن عمید در سال ۱۳۳۳ واژه‌نامه‌ای را به نام فرهنگ نو به چاپ رساند، ولی کامل‌ترین فرهنگ او که فرهنگ عمید نام دارد در سال ۱۳۴۲ به چاپ رسید.

فرهنگ عمید چندین بار با شمارگان بالا به چاپ رسیده‌است و فرهنگی کمابیش کامل و محبوب است و بنا به نظر برخی کارشناسان، ایراد گفتنی در آن یافت نمی‌شود.

از ویژگی‌های این واژه‌نامه می‌توان موردهای زیر را نام برد:

آمدن نشانه‌های آوایی واژگان (برای تلفظ درست واژگان) در میان کمانک برابر هر واژه؛
زبانی که واژگان از آن آمده‌است و واژهٔ اروپایی وارد شده به زبان نیزبه همان زبان آورده شده؛
گونهٔ واژگان براساس دستور زبان اول فرهنگ بیان شده است؛
آوا نگاری واژگان عربی بر اساس تلفظ اصلی واژه آورده شده و معنی واژگان به صورت روشن و به زبان ساده نگاشته شده؛
در این فرهنگ تصویرهایی برای برخی از واژگان گنجانده شده‌است؛
این فرهنگ تنها دربرگیرندهٔ شمار فراوانی از واژگانی است که در زبان فارسی به کار رفته‌اند و نام مکان‌ها و شهرها و نویسندگان، و هنرمندان در آن نوشته نشده‌است. (به جز نمونه‌های بسیار مشهور که برای دریافت برخی نوشته‌ها نیاز است. مانند: بهلول یا سلیمان)