خلاصه کتاب همه گیری

پایش بیماری‌های واگیردار، از وبا تا اِبولا و فراتر از آن

خلاصه کتاب «همه‌گیری» (Pandemic) شرح مختصری‌ست از اثر «سونیا شاه» (Sonia Shah)، نویسنده و روزنامه‌نگار علمی آمریکایی که نخستین‌بار در سال ۲۰۱۶ منتشر شد. شاه که به‌خاطر آثارش در زمینه علم، سلامت عمومی و محیط‌زیست شناخته می‌شود، در این کتاب با نگاهی پژوهش‌محور و روایتی داستانی، به سراغ یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای تاریخ بشر می‌رود: همه‌گیری‌های جهانی.
«همه‌گیری» بررسی می‌کند که چرا و چگونه بیماری‌های عفونی از دل طبیعت و جوامع انسانی سر برمی‌آورند و در مقیاس جهانی گسترش می‌یابند. نویسنده با مرور نمونه‌هایی چون وبا، آنفلوآنزا و ابولا نشان می‌دهد که همه‌گیری‌ها تصادفی نیستند، بلکه نتیجه مستقیم رفتارهای انسانی‌اند؛ از شهرنشینی بی‌برنامه و تخریب محیط‌زیست گرفته تا جهانی‌سازی، جابه‌جایی سریع انسان‌ها و ضعف نظام‌های بهداشتی.

بخشی از کتاب همه‌گیری:
«در جست‌وجوی زادگاه عوامل بیماری‌زای نوظهور، در یک روز خنک و بارانی در اوایل سال ۲۰۱۱ راهی شدم تا بازاری موسوم به «بازار تر» را در شهر گوانگژو، مرکز استان جنوبی گوانگ‌دونگ چین، پیدا کنم. بازارهای تر، بازارهای روباز خیابانی هستند که در آن‌ها فروشندگان حیوانات زنده‌ای را که از طبیعت شکار شده‌اند، به مصرف‌کنندگان می‌فروشند تا همان‌جا ذبح و مصرف شوند. این بازارها ذائقه چینی‌ها برای آنچه «یِه‌وِی» یا «خوراک وحشی» نامیده می‌شود را تامین می‌کنند؛ نوعی آشپزی که در آن حیوانات عجیب و غریب، از مار و لاک‌پشت گرفته تا خفاش، به غذاهای ویژه تبدیل می‌شوند. در یکی از همین بازارهای تر در گوانگژو بود که ویروسی متولد شد که در سال ۲۰۰۳ نزدیک بود به یک همه‌گیری جهانی تبدیل شود. این ویروس در حالت عادی در بدن خفاش‌های نعل‌اسبی زندگی می‌کرد. گونه‌ای از ویروس‌های کرونا بود؛ خانواده‌ای از ویروس‌ها که اغلب باعث بیماری‌های خفیف تنفسی می‌شوند. (در انسان‌ها، حدود ۱۵ درصد از موارد سرماخوردگی معمولی به آن‌ها مربوط است.) اما ویروسی که در بازار تر گوانگژو سر برآورد، متفاوت بود.
این ویروس از خفاش‌های نعل‌اسبی به دیگر حیوانات وحشی که در قفس‌های اطراف نگه‌داری می‌شدند سرایت کرد؛ از جمله سگ‌های راکونی، گورکن‌های راسو، مارها و زبادهای نخل. با گسترش ویروس، جهش‌های ژنتیکی نیز رخ داد. و در نوامبر ۲۰۰۳، شکل جهش‌یافته‌ای از ویروس خفاش نعل‌اسبی شروع به آلوده کردن انسان‌ها کرد. مانند دیگر ویروس‌های کرونا، این ویروس هم سلول‌های پوشاننده دستگاه تنفسی را اشغال می‌کرد. اما برخلاف خویشاوندان خفیف‌ترش، ویروس جدید در کار دستگاه ایمنی انسان دست برد؛ به‌طوری که توان سلول‌های آلوده برای هشدار دادن به سلول‌های مجاور درباره ورود عامل ویروسی را مختل می‌کرد. در نتیجه، در حدود یک‌چهارم مبتلایان، آنچه در آغاز شبیه آنفلوآنزای خفیف به نظر می‌رسید، به‌سرعت به ذات‌الریه‌ای مرگبار تبدیل شد؛ ریه‌ها از مایع پر می‌شدند و بدن از اکسیژن محروم می‌ماند. در ماه‌های بعد، این ویروس بیش از هشت هزار نفر را به بیماری‌ای مبتلا کرد که بعدها سارس نام گرفت؛ یعنی «سندرم حاد تنفسی شدید». ۷۷۴ نفر جان خود را از دست دادند.»