جاویدان خرد: پندار هوشنگ شاه پیشداد

ترجمه از پهلوی بعربی: بکوشش حسن بن سهل

«جاویدانِ خردِ پندارِ هوشنگ شاه پیشداد» عنوانی است که در سنت نسخه‌پردازی فارسی برای اثری منسوب به ابوعلی مسکویه به‌کار رفته است. متن اصلی این اثر در اصل عربی بوده و با نام «الحکمه الخالده» یا «الحکمه الخالده: تجارب الامم» شناخته می‌شود، اما بخشی از آموزه‌های اخلاقی و حکمی آن در دوره‌های بعد با فرهنگ ایرانی پیوند خورده و گاه با عنوان‌هایی اشاره‌گر به اسطوره‌های ایرانی مانند نسبت دادن حکمت‌ها به «هوشنگ شاه پیشداد» در دست‌نویس‌ها یا روایت‌های فارسی دیده می‌شود. این اثر مجموعه‌ای از سخنان حکمی، تجربیات اخلاقی، و گفتارهای منسوب به حکیمان، پادشاهان و اندیشمندان تمدن‌های مختلف است که مسکویه آنها را گردآوری و مرتب کرده است. هدف او ارائه اندرزهایی درباره شیوه درست زیستن، رابطه انسان با نفس، اعتدال اخلاقی، و تدبیر امور زندگی فردی و اجتماعی بود. سبک کتاب بر پایه گزین‌گویه‌ها، قطعات کوتاه حکمی، حکایت‌های موجز و نقل قول‌های پراکنده است، نه روایت خطی. از آنجا که مسکویه، فیلسوف اخلاق‌گرای ایرانی‌تبار در قرن چهارم هجری، تاکید ویژه‌ای بر تجربه تاریخی و حکمت عملی داشت، این کتاب را می‌توان پلی میان سنت اندرزنامه‌نویسی ایرانی، میراث اخلاقی یونانی و عقل‌گرایی اسلامی دانست. در سنت فارسی، نام‌هایی مانند «جاویدان خرد» گاه بر ترجمه‌ها، تلخیص‌ها یا گزیده‌هایی نهاده شده که مجموعه‌ای از حکمت‌های منسوب به پیشینیان را می‌آورند و به همین دلیل در برخی منابع، اثر مسکویه نیز با این عنوان‌ها یاد شده است.