در شناخت خواجه شیراز

مقدمه:
هر کدام از جستارهای این مجموعه در زمانهای گوناگون و مستقل از هم نوشته شده اند. با همین رویکرد است که میتوانند مستقل از همدیگر نیز خوانده شوند. باید به خواننده ی تیزبین امروزی حق داد که منتقدانه به خوانش چنین مجموعه ای بنشیند و آنجاها که دیدگاههای نویسنده را نمی پذیرد به دفاع از باور خویش برخیزد. کاری که به سهم خود به همگرایی در بین نویسنده و خواننده یاری می رساند؛ بدون آنکه به نفی و طرد هر یک از آن دو نفر بینجامد. تمثیل های شعری حافظ شرایطی را پیش آورده است که خوانندگان درونمایه های متفاوتی را از شعر او بیرون بکشند در نتیجه شعر حافظ سلیقه های فکری گوناگونی را گرد خود جمع آورده است. بدون شک تمثیلهای کلام شاعر نیز در گرد آمدن چنین سلیقه های متفاوتی تسهیلگری لازم به عمل می آورد. با همین نگاه است که بسیاری از تنگ نظری های قومی و آیینی نیز از جرگه ی هواداران حافظ رخت برمی بندد. موضوع تفال به دیوان حافظ هم از همین واگویه های تمثیلی او نشان میجوید تا تاویل های چندگانه ای از متن شعرهایش صورت پذیرد.
حافظ از معدود شاعران زبان فارسی است که به شرح حال و زندگینامه ی اختصاصی چندان نیازی ندارد چون زندگی او را به تمامی می توان از متن و مضمون شعرهایش نیز بیرون کشید. حافظ در گزاره های شعرش هرگز چیزی در این خصوص جا نگذاشت. او به تمامی زندگی خود را به شعرش کشانید و همواره شعرهایش را زیسته است. در همین راستا بر خلاف شاعران دیگر زبان فارسی هرگز به مضمون سازی و مضمون باقی دل خوش نمی کند. چون از زندگی شخصی و خودمانی خویش برای تولید و بازتولید همین مضمونهای شعری مایه می گذارد.
سوای از اینها بسیاری از درونمایه های شعر حافظ با باورهای امروزی مردمان زمانه نیز سازگاری نشان می دهد چنین رویکردی زمینه های کافی فراهم می بیند تا حافظ به زندگی خود با مردمان زمانه ی ما نیز ادامه دهد. چنانکه انتقادهای فلسفی او از سازه ی هستی تا به امروز هم به قوت و اعتبار خود باقی مانده اند. نقد او از دین زمانه هم همچنان تازگی خود را تا دوره ی ما حفظ نموده است جاودانگی شاعر تا دوره ی ما نیز بر درستی چنین دیدگاهی صحه می گذارد.