زندگی سیاسی و اجتماعی حاج آقا رضا رفیع (قائم مقام الملک)

به کوشش: مسعود رفیع

رضا شریعت زاده گیلانی معروف به حاج آقا رضا رفیع و ملقب به قائم‌مقام‌الملک از رجال سیاسی ایران در دوره قاجار و پهلوی، دوست و ندیم رضا شاه پهلوی و سال‌ها عهده‌دار نمایندگی تالش در مجلس شورای ملی بود. وی از ایام جوانی و در کسوت طلبگی در جرگه ملازمان سردار سپه و رضاشاه قرار گرفت. این قرابت و نزدیکی پس از خلع رضاشاه، در روزگار محمدرضاشاه نیز ادامه یافت، به طوری که تا اوایل دهه ۴۰ خورشیدی در سفر و حضر از همراهان همیشگی او بود. قائم‌مقام الملک، شاید از معدود رجال خوشنامی بود که توانست سالیان متمادی خود را در گروه نامتجانس اصحاب و نزدیکان شاه حفظ کند، ولی در سال‌های پایانی سلطنت، که غرور کم‌نظیری بر روح و روان شاه مستولی شده بود و دیگر حتی پذیرای افرادی ناصح و علاقه‌مند چون قائم‌مقام، که گهگاه از مشکلات مردم با او سخن می‌گفتند، نیز نبود. در پی بهانه‌ای پیرمرد را از خود راند. به این ترتیب حلقه ملازمان شاه از وجود شخصیت‌های نسبتا مستقل و مومن تهی شد و پایه‌های سلطنت آنچنان در سراشیبی سقوط و زوال محتوم قرار گرفت که هیچ قدرتی یارای حفظ و نگاهبانی آن را نیافت. کتاب حاضر، که توسط یکی از نوادگان قائم‌مقام الملک گردآوری شده، منتخب گوشه‌هایی از زندگی اجتماعی و سیاسی وی است.