میرزا احمدخان قوام السلطنه در دوران قاجاریه و پهلوی

کتاب «میرزا احمدخان قوام‌السلطنه در دوران قاجاریه و پهلوی» نوشته‌ی باقر عاقلی به بررسی زندگی و فعالیت‌های سیاسی یکی از چهره‌های برجسته و مناقشه‌برانگیز تاریخ معاصر ایران می‌پردازد. نویسنده که از پژوهشگران شناخته‌شده در حوزه تاریخ قاجار و پهلوی است، در این اثر کوشیده است با نگاهی تحلیلی و بر پایه منابع تاریخی و یادداشت‌های شخصی قوام‌السلطنه، چهره‌ای جامع از او ارائه دهد. کتاب شامل مقدمه‌ای نسبتاً مفصل از عاقلی است که در آن زمینه‌های سیاسی و اجتماعی زمانه قوام را شرح می‌دهد، سپس بخشی از یادداشت‌ها و خاطرات خود قوام‌السلطنه آورده شده که مربوط به سال‌های پایانی دوران قاجار و آغاز حکومت پهلوی است. در این خاطرات به رویدادهای مهمی چون غائله آذربایجان، روابط ایران و شوروی، ماجرای پیشه‌وری، و تحولات سیاسی سال‌های ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۶ پرداخته می‌شود.
میرزا احمدخان قوام‌السلطنه، معروف به حضرت اشرف، از رجال پرنفوذ و هوشمند دوران معاصر بود که پنج بار به مقام نخست‌وزیری رسید؛ دو بار در دوران قاجار و سه بار در دوران پهلوی. او در رویدادهای مهمی چون قیام کلنل محمدتقی پسیان و بحران آذربایجان نقش تعیین‌کننده داشت و از چهره‌هایی است که در گذار تاریخی ایران از سنت قاجاری به ساختار مدرن پهلوی نقش مهمی ایفا کرد.
کتاب می‌تواند منبعی دست اول برای شناخت طرز فکر و نگرش قوام نسبت به سیاست، قدرت و جامعه باشد. باقر عاقلی در بخش تحلیلی خود ضمن ارائه‌ی پیش‌زمینه‌های تاریخی، به بررسی روابط قوام با دربار، رجال سیاسی و نیروهای خارجی پرداخته و کوشیده است از او تصویری واقع‌گرایانه ارائه دهد. با این حال، برخی منتقدان اشاره کرده‌اند که یادداشت‌های قوام به طور کامل در دست نیست و بخشی از آن ممکن است از میان رفته باشد یا با محدودیت‌هایی همراه باشد؛ از جمله اینکه برخی مسائل حساس سیاسی یا مذهبی دوران وی در این خاطرات با سکوت یا اختصار بیان شده است.
این اثر علاوه بر ارزش تاریخی، از منظر شناخت ساختار قدرت، روابط سیاسی و فرهنگ حکمرانی در ایران عصر قاجار و پهلوی نیز اهمیت ویژه‌ای دارد.