خلاصه کتاب صفر

زندگی‌نامه یک ایده خطرناک

خلاصه کتاب «صفر» (Zero) گزیده اثر چارلز سیف (Charles Seife)، نویسنده و روزنامه‌نگار علمی آمریکایی، در سال ۲۰۰۰ منتشر شد.
این کتاب روایتی شگفت‌انگیز از تاریخچه و فلسفه‌ی عدد صفر است؛ عددی که در نگاه اول تنها نشانه‌ای از «هیچ» به نظر می‌آید، اما در واقع یکی از انقلابی‌ترین مفاهیم در تاریخ علم، فلسفه و ریاضیات به شمار می‌رود. سیف در این اثر نشان می‌دهد که صفر چگونه در تمدن‌های باستانی متولد شد، چه مقاومت‌های فرهنگی و دینی در برابر آن وجود داشت و چگونه ورودش به دنیای ریاضیات، فیزیک و حتی کیهان‌شناسی مسیر تفکر بشری را دگرگون کرد.
کتاب با زبانی ساده و روایت‌گرانه به مخاطب کمک می‌کند تا بفهمد چرا این عدد به ظاهر «پوچ»، اساس بسیاری از نظریه‌های علمی و فناوری‌های امروزی است و چرا بدون آن، جهان مدرن ما قابل تصور نبود. این اثر هم برای علاقه‌مندان به تاریخ علم جذاب است و هم برای کسانی که می‌خواهند درک عمیق‌تری از یکی از بنیادی‌ترین مفاهیم بشری داشته باشند.

بخشی از متن کتاب صفر:
«تصور زندگی بدون عدد صفر برای انسان امروزی دشوار است؛ درست همان‌قدر که تصور زندگی بدون عدد هفت یا سی‌ویک سخت است. با این حال، زمانی وجود داشت که صفر نبود همان‌طور که هفت و سی‌ویک هم نبودند. آن دوران پیش از آغاز تاریخ بود، بنابراین دیرینه‌شناسان ناچار شده‌اند داستان تولد ریاضیات را از تکه‌های سنگ و استخوان کنار هم بچینند. از دل همین نشانه‌ها، پژوهشگران دریافتند که ریاضیات عصر حجر بسیار ابتدایی‌تر از ریاضیات مدرن بوده است. آن‌ها به جای تخته‌سیاه، از گرگ‌ها استفاده می‌کردند.
یکی از سرنخ‌های مهم درباره ماهیت ریاضیات عصر حجر در اواخر دهه ۱۹۳۰ به دست آمد؛ زمانی که باستان‌شناسی به نام کارل آبسولم، در میان خاک چکسلواکی، استخوان گرگی ۳۰ هزار ساله را کشف کرد که روی آن ردیفی از شیارها حک شده بود. کسی نمی‌داند «گوگ» (نامی فرضی برای انسان غارنشین) از این استخوان برای شمردن گوزن‌هایی که شکار کرده، یا روزهایی که بدون حمام گذرانده، یا نقاشی‌هایی که کشیده، استفاده کرده یا نه؛ اما روشن است که انسان‌های نخستین چیزی را می‌شمرده‌اند.
استخوان گرگ در واقع معادل یک ابررایانه در عصر حجر بود. اجداد گوگ حتی نمی‌توانستند تا عدد دو بشمارند و قطعا نیازی هم به صفر نداشتند. در نخستین مراحل ریاضیات، به نظر می‌رسد که مردم تنها می‌توانستند میان «یک» و «چند» تمایز قائل شوند. یک انسان غارنشین یک سرنیزه داشت یا سرنیزه‌های بسیار؛ یک مارمولک له‌شده خورده بود یا تعداد زیادی مارمولک؛ و هیچ راهی برای بیان کمیتی جز «یک» یا «چند» وجود نداشت.»