عشایر کرد (۱): ایل سنجابی

تاریخچه، جغرافیا و تیره‌‎ها

کتاب «عشایر کرد (جلد ۱): ایل سنجابی» به قلم محمد مکری، کتابی پژوهشی است که به بررسی تاریخ، جغرافیا، ساختار اجتماعی و تحولات ایل سنجابی – یکی از ایلات کرد غرب ایران – می‌پردازد. مکری در این کتاب به ریشه‌های شکل‌گیری ایل سنجابی در نیمه دوم عصر ناصرالدین شاه اشاره می‌کند؛ بر اساس توضیحات او، این ایل در اواسط عهد ناصری و از انشعاب ایل زنگنه شکل گرفت، به‌خصوص در سال ۱۲۹۳ ه.ق که حسن‌خان بختیار با دریافت عنوان ایلخان نخستین، پایه‌گذار آن شد.
در بخش‌های جغرافیایی، قلمرو سنتی این ایل شامل نواحی گسترده‌ای از غرب کرمانشاه تا مرزهای فعلی ایران و عراق است؛ از قصرشیرین تا نفت‌شهر و مناطق اورامانات. قرارداد حدود ۱۹۱۴ میلادی (۱۳۳۲ه.ق) مناطقی از مراتع ایل را به خاک عثمانی ضمیمه کرد.
مکری همچنین به تیره‌ها و طوایف داخل ایل برمی‌گردد؛ ایل سنجابی در آغاز دارای دوازده تیره مختلف شامل چالاوی، اللهیارخانی، عباسوند، دستجه و دیگران بوده که با توجه به زندگی ایلیاتی و نیاز به منابع مشترک مانند چراگاه، سطحی از همبستگی اجتماعی را در بین اعضای خود حفظ کرده‌اند.
در ادامه نگاه تاریخی، به نقش سیاسی و نظامی ایل سنجابی در جریان جنگ جهانی اول پرداخته شده است. مکری شرح می‌دهد که این ایل در کنار دولت موقت ملی به ریاست نظام‌السلطنه در کرمانشاه نقش حمایتی ایفا کرد، و در برابر نیروهای انگلیس، روس و عثمانی ایستادگی نمود. بعد از شکست دولت موقت، سران ایل بارها از مهاجران ملی میزبانی کردند و حتی وقتی نیروهای روس و انگلیس پیشروی داشتند، از مقاومت سیاسی و دیپلماتیک خود دست برنداشتند؛ مقاومت و تعامل آنها با نیروهای متجاوز رویکردی ملی و هوشمندانه بود؛ درباره گفت‌وگو، مذاکره و همکاری مشروط با روس‌ها (در صورت کمبود تجهیزات جنگی) مکاتبات و مذاکراتی هم صورت گرفت.
در نهایت، کتاب «عشایر کرد: ایل سنجابی» اثر مستندی است که محققان تاریخ محلی، تاریخ سیاسی ایران دوران قاجار و پهلوی، فرهنگ کرد و جغرافیای تاریخی غرب کشور را هدف خود قرار داده است، با تمرکز بر یک قوم کرد مهم و تاثیرگذار در تحولات سیاسی و اجتماعی ایران قرن بیستم.