خلاصه کتاب توهمات همه گیر و جنون توده ها

چرا مردم چیزهای باورنکردنی را باور می‌کنند

خلاصه کتاب «توهمات همه‌گیر و جنون توده‌ها» (Extraordinary Popular Delusions and The Madness of Crowds) برگزیده اثر کلاسیک «چارلز مک‌کی» (Charles Mackay) نویسنده، روزنامه‌نگار و شاعر اسکاتلندی است که در سال ۱۸۴۱ میلادی منتشر شد.
این کتاب که به‌نوعی یک گزارش تاریخی و روان‌شناختی است، به بررسی نمونه‌های متعددی از رفتارهای جمعی غیرعقلانی در تاریخ می‌پردازد. از تب‌های مالی مانند حباب گل لاله در هلند قرن هفدهم، تا خرافات، جنون کیمیاگری، جن‌زدگی‌های جمعی و هیستری‌های مذهبی، مک‌کی با زبانی گزنده و نیش‌دار، نشان می‌دهد که چگونه توده‌ها گاه به شکلی باورنکردنی، عقلانیت را کنار می‌گذارند و در دام توهمات، ترس‌ها یا طمع‌های گروهی گرفتار می‌شوند.مک‌کی معتقد است که انسان‌ها به‌عنوان افراد شاید منطقی باشند، اما وقتی در قالب جمع ظاهر می‌شوند، بسیار آسیب‌پذیرتر نسبت به اشتباهات و هذیان‌ها هستند.

بخشی از کتاب توهمات همه‌گیر و جنون توده‌ها:
«می‌گویند انسان‌ها به صورت گروهی فکر می‌کنند؛ و دیده شده که به صورت گروهی هم دچار جنون می‌شوند، در حالی که تنها به شکل فردی و به‌آرامی دوباره به عقلانیت بازمی‌گردند. هر زمان یک توهم بزرگ عمومی شکل می‌گیرد، منشا آن نه در ذهن افراد جداگانه، بلکه در آگاهی جمعی جامعه است که ریشه می‌دواند و گسترش پیدا می‌کند. در زمان‌های ترس یا هیجان، حتی خردمندترین افراد هم با موج جمعی همراه می‌شوند، و تاریخ پر است از نمونه‌هایی که در آن، جوامع کامل، تسلیم باورها و رفتارهایی کاملاً پوچ و بی‌اساس شده‌اند. دیوانگی جمعی فقط یک استعاره نیست—بلکه الگویی است که در طول قرون و اعصار بارها تکرار شده است.
در «تب گل لاله» هلند در دهه ۱۶۳۰، می‌توان نمونه‌ای چشمگیر از این دید که چگونه تمایل به ثروت سریع می‌تواند جمعیتی کامل را به جنون جمعی بکشاند. قیمت پیازهای نادر گل لاله به شکل عجیبی بالا رفت و مردم خانه، زمین و دارایی‌های خود را تنها برای به دست آوردن یک پیاز گل معامله می‌کردند. اما درست همان‌طور که این هیجان ناگهانی شکل گرفت، ناگهان هم فروپاشید و جز ویرانی مالی و شرمندگی اجتماعی چیزی به‌جا نگذاشت. این پدیده نه به دلیل ارزش واقعی گل لاله، بلکه به خاطر توهمی بود که از طریق شور جمعی و هیجان بی‌پایه ایجاد و تقویت شده بود.
یکی دیگر از فصل‌های عجیب این کتاب مربوط به «حباب دریای جنوب» در انگلستان است، جایی که سرمایه‌گذاری‌های سفته‌بازانه روی شرکتی که در عمل هیچ چشم‌انداز واقعی نداشت، منجر به یک فاجعه ملی شد. اعضای پارلمان، اشراف‌زادگان، بازرگانان و مردم عادی، همگی پول‌های خود را به امید ثروتی افسانه‌ای وارد این طرح کردند. آن‌ها که درگیر طمع شده بودند و اعتماد متقابلشان هر روز بیشتر می‌شد، دیگر نه سوال‌های ساده می‌پرسیدند و نه به هشدارهای اولیه توجهی می‌کردند.»